Μη Κυβερνητικοί Οργανισμοί: Φορείς ουδέτεροι, άσπιλοι και αμόλυντοι;
Μη Κυβερνητικοί Οργανισμοί: Φορείς ουδέτεροι, άσπιλοι και αμόλυντοι;
του Σπύρου Σακελλαρόπουλου
Τον τελευταίο καιρό έχει ανοίξει μια μεγάλη συζήτηση στη χώρα μας σχετικά με τη σημασία της δράσης των Μη Κυβερνητικών Οργανισμών (ΜΚΟ) αλλά και του εθελοντισμού που αποτελεί βασικό στηχείο της όλης δραστηριότητας των ΜΚΟ. Ήδη έχει ξεκινήσει μια προσπάθεια προπαγάνδισης της σημασίας που θα έχει ο εθελοντισμός για την επιτυχή διοργάνωση των Ολυμπιακών Αγώνων του 2004 ενώ από παντού διατυμπανίζεται ο ρόλος των ΜΚΟ στην παροχή ανθρωπιστικής βοήθειας σε διάφορες ανά τον κόσμο δοκιμαζόμενες περιοχές.
Σε αυτό το σύντομο σημείωμα θα δείξουμε πως οι ΜΚΟ μόνο ουδετεροι οργανισμοί δεν είναι αλλά, αντιθέτως, επιτελούν συγκεκριμένες ιδεολογικές, πολτικές και οικονομικές λειτουργίες που όχι μόνο δεν αποδυναμώνουν αλλά ενισχύουν το υπάρχον κοινωνικό σύστημα εκμετάλλευσης και καταπίεσης
Η ιδεολογική λειτουργία των ΜΚΟ είναι εξαιρετικά σημαντική, ιδιαίτερα στις μέρες μας, δεδομένου ότι ενισχύει την ατομικοκεντρική διάσταση των κοινωνικών πρακτικών και συμπεριφορών όπως απαιτούν τα σύγχρονα κελεύσματα της καπιταλιστικής αναδιάρθρωσης. Αυτό επιτυγχάνεται με δύο τρόπους:
Ο πρώτος είναι η χρήση της έννοιας του εθελοντισμού ως μορφή προσφοράς του ατόμου στο ευρύτερο κοινωνικό σύνολο. Ο εθελοντισμός χρησιμοποιείται ως μέσο επίλυσης κοινωνικών προβλημάτων- των οποίων τα αίτια γέννησης ουδέποτε αναζητούνται- από ευαισθητοποιημένα άτομα τα οποία πρσκαλούνται ως πρόσωπα απαλλαγμένα από την ένταξή τους σε μία κοινωνική τάξη Με άλλα λόγια ενώ υπάρχουν σημαντικά κοινωνικά προβλημάτα η επίλυση των οποίων θα επέλθει μόνο μέσα από την ανατροπή του κοινωνικού συστήματος που τα δημιουργεί- ααντροπή που ααπιτεί τη συλλογική δράση των στρωμάτων εκείνων που υφίστνατια τις συνθήκες εκμετάλλευσης και καταπίεσης- προκρίνεται η ατομική δραστηριοποίηση με τη μορφή της φιλανθρωπίας ή του χόμπυ. Το αποτέλεσμα είναι η μετατόπιση των κοινωνικών προβληματισμών στο πεδίο του συναισθηματισμού ή της χρήσης του ελεύθερου χρόνου και όχι σε αυτού του πρβληματισμού για την υπαρχουσα κατάσταση και της αμφισβήτησης της κυρίαρχων δομών.
Ο δεύτερος είναι η εμμονή στην υπεράσπιση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Το γεγονός αυτό θα πρέεπι να συνδυαστεί με τη συνοική μετατόπιση της κυρίαρχης ιδεολογίας ακριβώς προς αυτή την κατέθυνση. Η συντηρητική μεταστροφή που έχει γνωρίσει ο κόσμος τα τελευταία χρόνια σε συνδασμό με την πτώση των ανατολικών καθεστώτων και την υποχώρηση των εθνικοαπελευθερωτικών κινημάτων του Τρίτου Κόσμου έχουν δώσει τη δυνατότητα στις κυρίαρχες ιμπεριαλιστικές δυνάμεις να δρουν ανεξέλεγκτα όπου τα ιδιαίτερα συμφέροντά τους το υπαγορεύουν. Το πρόσχημα που χρησιμοποιείται είναι αυτό της υπεράσπισης των "ανθρωπίνων δικαιωμάτων". Δεδομένου ό,τι και οι ΜΚΟ δταστηριοποιούνται με βάση την υποστήριξη των ανθρωπινων δικαιωμάτων δημιουργείται ένα αντικειμενικό υπόβαθρο νομιμοποίησης των ιμπεριαλιστικών πρακτικών- πόσο μάλλον που οι ίδιοι οι ΜΚΟ επιμένουν στο ουδέτερο της παρέμβασής τους αρνούμενοι να καταλήξουν σε συμπεράσματα για πού ακριβώς οδηγεί αυτή η λογική.
Η πολιτική λειτουργία των ΜΚΟ αφορά τη διαπλοκή τους με Κρατικούς και Υπερκρατικούς Θεσμούς. Στην πραγματικότητα οι ΜΚΟ οι οποίοι λαμβάνουν επιχορηγήσεις από τέτοιου είδους μηχανσιμούς αποτελούν παραλληλοκρατικούς και όχι μη κρατικούς οργανισμούς. Το κράτος, ή η Ευρωπαϊκή Ένωση, επιλέγει να ενισχύσει έναν ΜΚΟ μόνο στην περίπτωση που επιτελεί έργο σε περιοχές που το ενδιαφέρουν πολιτικά- που αποτελούν γεωγραφικούς χώρους στους οποίους επιθυμεί να αυξήσει την επιρροή του. Αυτό το γνωρίζουν οι ΜΚΟ οι οποίοι φροντίζουν οι προτάσεις που υποβάλουν να αντιστοιχούν στις ιεραρχήσεις του συγκεκριμένου θεσμού.
Ταυτόχρονα οι ΜΚΟ έχουν το πλεονέκτημα να είναι ευέλικτοι οργανισμοί οι οποίοι μπορούν σε σύντομο χρονικό διάστημα να εκπληρώσουν μια αποστολή σε αντιδιαστολή με τις γραφειοκρατικά χρονοβόρες διαδικασίες που απαιτεί η δράση των κρατικών μηχανισμών. Παράλληλα το "ουδέτερο" του χαρακτήρα τους καθιστά δύσκολη την άρνηση εισόδου τους σε μια "ευαίσθητη" περιοχή- πράγμα που δεν συνέβαινε τόσο εύκολα στην περίπτωση ενός Κράτους ή ενός Διεθνή οργανισμού
Πολύ συχνά η πολιτική τους λειτουργία διαπλέκεται με την αντίστοιχη ιδεολογική δημιουργώντας με αυτό τον τρόπο νέες δυνατότητες παρέμβασης των ιμπεριαλιστικών δυνάμεων. Ήδη από τα μέσα της δεκαετίας του '80 δημιουργήθηκε η έννοια του "δικαιώματος επέμβασης" σύμφωνα με το οποίο οι ΜΚΟ έχουν τη δυνατότητα, από τα Κράτη προέλευσής τους, να παρέχουν "ανθρωπιστική βοήθεια" σε διάφορες περιοχές χωρίς την έγκριση των αρμόδιων αρχών, λειτουργώντας έτσι ως η μακρά χείρα υλοποίησης των στοχοθεσιών των εθνικών τους κρατών. Το παράδειγμα της πρώην Ομοσπονδιακής Δημοκρατίας της Γιουγκοσλαβίας είναι χαρακτηριστικό για το πώς είναι δυνατό σε η δράση των ΜΚΟ να χρησιμοποιηθεί ως παράγοντας όξυνσης υπαρκτών αντιθέσεων μέσω της υποστήριξης, έστω και έμμεσο τρόπο, αιτημάτων των διαφόρων μειονοτήτων.
Η οικονομική λειτουργία των ΜΚΟ παίρνει και αυτή δύο μορφες:
Η πρώτη σχετίζεται με την έντονη διαπλοκή ορισμένων μεγάλων ολιγοπωλιακών επιχειρήσεων με συγκριμένους ΜΚΟ οι οποίοι στην πραγματικότητα αποτελούν το φιλανθρωπικό προφίλ των μεγάλων αυτών εταιρειών. Με πρόσχημα την ανθρωπιστική βοήθεια ή τις οικολογικές ανησυχίες γίνεται δυνατό να αναπτυχθούν δημοσίες σχέσεις, να προωθηθούν επχιειρηματικά συμφέροντα σε απομακρυσμένες περιοχές, να καλυφθούν περιστατικά φοροδιαφυγής, σε μερικές μάλιστα περιπτώσεις να λειτουργήσουν ακόμα και ως πλυντήριο μαύρου χρήματος.
Η δεύτερη συνδέεται με αυτές κάθ' αυτές τις δραστηριότητες των ΜΚΟ που μοιάζουν σε μεγάλο βαθμό με τις αντίστοιχες των "κλασικών" ιδιωτικών επιχειρήσεων με έξοδα, έσοδα, μεγάλους προϋπολιγισμούς, κερδοφορία, υψηλές αμοιβές των στελεχών κλπ. Μόνο στις ΗΠΑ 400 ΜΚΟ συγκέντρωσαν το 1995 κονδύλια ύψους 7 δισ. δολλαρίων- περίπου 2,7 τρισ. δραχμών! ταυτόχρονα περίπου το 1/3 των εσόδων τους στις ΗΠΑ και την Βρετανία προέρχεται από κρατικούς προϋπολιγσμούς ενώ για τους μεγαλύτερους από αυτούς το ποσοστό αυτό ξεπερνά το 50%. Μεγαλο τμήμα των εσόδων των ΜΚΟ πηγαίνει για αμοιβές και έξοδα των εμπειρογνώμων που απασχολούνται σε αυτούς. Υπολογίζεται πως πειρισσότερο από το 50% των δαπανών των ΜΚΟ που δραστηριοποιούνται στην υποσαχάριο Αφρική κατευθύνεται για τις αμοιβές των τεχνοκρατών αυτών οι οποίοι πληρώνονται με μισθούς προσεγγίζουν τα 4 εκατ. δρχ το μήνα. Για αυτό ακριβώς το λόγο σπάνια θα δει κανείς να συνεργάζοναι ΜΚΟ από την ίδια χώρα προέλευσης αφού στην πραγματικότητα αποτελούν ανταγωνιστικές επιχειρήσεις.
Συμπερασματικά οι ΜΚΟ αποτελούν ένα είδος ιδιδωτικών επιχειρήσεων τις πειρσσότερες φορές στενά διαπλεγμένων με το Κράτος προέλευσής τους και τους Υπερεθνικούς Οργανισμούς, οι οποίοι χρησιμοποιούν διάθεση για κοινωνική προσφορά που διακατέχει πολλούς από τους συμπολίτες μας. Η θέση μας είναι πως αν αυτή η κοινωνική δυναμική κατευθυνόταν στη συμμετοχή σε αντικαπιταλιστικές συλλογικές δραστηριότητες τότε τα κοινωνικά και πολιτικά οφέλη θα ήταν πολύ πιο πραγματικά τόσο και για αυτούς που υποτίθεται ότι αφορούν τα προγράμματα των ΜΚΟ όσο για τους συμμετέχοντες σε αυτούς...