Μαθήματα

 

    Περιγραφή μαθήματος:

 Στο μάθημα αυτό θα  εξετάσουμε την ερμηνεία βασικών μαρξικών εννοιών (τρόπος παραγωγής, κοινωνικές σχέσεις, παραγωγικές δυνάμεις, βάση εποικοδόμημα κλπ) μέσα από την προσέγγιση της Μαρξιστικής θεωρίας. Ειδικότερα θα εξεταστούν οι σχέσεις βάσεις και εποικοδομήματος, παραγωγικών σχέσεων και παραγωγικών δυνάμεων, η έννοια της ταξικής πάλης, του τρόπου παραγωγής και του κοινωνικού σχηματισμού. Επίσης θα γίνει προσέγγιση του κρατικού φαινομένου καθώς και των εννοιών της πολιτικής συγκυρίας και των ταξικών συμμαχιών.

 

1η Διάλεξη

1. Εισαγωγικά

Θεωρία= Εργαλείο  γνώσης και ανάλυσης μιας συγκεκριμένης πραγματικότητας

Μαρξιστική θεωρία: Ιστορικός Υλισμός  + Διαλεκτικός Υλισμός

 

2. Παραγωγή

Παραγωγή= διαδικασία της εργασίας (μετατροπή σε προϊόν)+ σχέσεις παραγωγής

Διαδικασία της εργασίας: 1) Το αντικείμενο της εργασίας 2) Τα μέσα που χρησιμοποιούνται στην εργασία 3) η ανθρώπινη δρραστηριότητα που αναπτύσσεται στην εργασία

Μέσα παραγωγής= Το αντικείμενο της εργασίας + τα μέσα που χρησιμοποιούνται στην εργασία

Εργατική δύναμη = η ανθρώπινη δραστηριότητα που χρησιμοποιείται στη διαδικασία της εργασίας 

Διαδικασία της παραγωγής:  η διαδικασία της εργασίας όπως πραγματοποιείται στο πλαίσιο συγκεκριμένων σχέσεων παραγωγής.

Καταμερισμός της εργασίας: 1) καταμερισμός της κοινωνικής παραγωγής 2) τεχνικός καταμερισμός της εργασίας 3) Κοινωνικός καταμερισμός της εργασίας

              1) Καταμερισμός της κοινωνικής παραγωγής: Η διαίρεση της παραγωγής σε διαφορετικούς κλάδους

              2) Τεχνικός καταμερισμός της εργασίας: κατανομή της εργασίας μέσα σε μια διαδικασία παραγωγής

              3) Κοινωνικός καταμερισμός της εργασίας: κατανομή των διαφόρων καθηκόντων ανάλογα με τη θέση    που κατέχει ένα άτομο στην κοινωνική δομή (πχ διαφορά χειρωνακτικής και διανοητικής εργασίας)

 

  3. Οι σχέσεις παραγωγής

Οι σχέσεις των ανθρώπων με τα μέσα παραγωγής καθορίζουν και τις σχέσεις μεταξύ τους.

Οι κυριότερες σχέσεις εκμετάλλευσης: α) σχέσεις δουλείας β) οι σχέσεις δουλοπαροικίας γ) οι καπιταλιστικές σχέσεις .

Δείτε: Θ. Μανιάτης, Βασικές έννοιες Μαρξικής Πολιτικής Οικονομίας

2η Διάλεξη

Καπιταλιστική Βιοτεχνία

-Χαρακτηριστικά Καπιταλιστικής βιοτεχνίας: 1) Ύπαρξη συσσώρευσης πλούτου 2) ύπαρξη "ελεύθερων" εργαζομένων 3) Εργασία σε κοινό τόπο κάτω από την εξουσία του κεφαλαιοκράτη.

-Σταδιακά προωθείται ο τεχνικός καταμερισμός για την επίτευξη μεγαλύτερου κέρδους.

-Ο κεφαλαιοκράτης είναι ο ιδιοκτητης και ελέγχει τη διαδικασία της παραγωγής . Ο εργαζόμενος δεν είναι ιδιοκτήτης των μέσων παραγωγής αλλά ελέγχει το χειρισμό των μέσων εργασίας

- Η απόδοση της εργασίας περιορίζεται από τη φυσική απόδοση του εργαζόμενου

 

 

Μεγάλη Βιομηχανία

-Βιομηχανική Επανάσταση= εισαγωγή μηχανών

- Η χρησιμοποίηση των μέσων εργασίας δεν εξαρτάται πλέον από την προσωπική επιδεξιότητα του εργαζόμενου.

- διαχωρίζονται οι εργαζόμενοι από τα μέσα της εργασίας τους ενώ ο κεφαλαιοκράτης είναι ο ιδιοκτήτης αλλά και αυτός που διευθύνει τη συνολική διαδικασία παραγωγής

- μετάβαση από την τυπική στην πραγματική υποταγή της εργασίας στο κεφάλαιο.

Δείτε: ο Καθηγητής Θ. Γκιούρας μιλά για το Κεφάλαιο του Κ. Μαρξ

Τρίτη Διάλεξη

4) Δομή και Εποικοδόμημα

Εποικοδόμημα: 1) Δικαιοπολιτική (Κράτος και Δίκαιο) + Ιδεολογική δομή (Μορφές κοινωνικής συνείδησης)

          Ιδεολογική δομή

Η ιδεολογία διαποτίζει το σύνολο των δραστηριοτήτων του ανθρώπου. Είναι σαν το τσιμέντο που συνέχει όλο το κοινωνικό οικοδόμημα

Η αντίληψη της πραγματικότητας εμπεριέχει την επίδραση της ιδεολογίας

Ουσιαστικά η ιδεολογία προορίζεται για να διασφαλίζει τη συνοχή των ανθρώπων στη γενική δομή της ταξικής εκμετάλλευσης δημιουργώντας τους όρους αποδοχής από τους εκεμταλλευόμενους της ίδιας τους της κατάστασης ως "φυσικής"

 

Υπάρχουν διαφορετικές ιδεολογικές τάσεις που εκφράζουν τα διαφορετικά συμφέροντα της κάθε τάξης' ωστόσο, η αστική ιδεολογία κυριαρχεί απέναντι στις υπόλοιπες ιδεολογίες. Ακόμα και οι εργατικές αντιστάσεις εκφράζονται με παραστάσεις και έννοιες της άρχουσας ιδεολογίας.

 

ΟΙ ιδεολογίες περιέχουν στοιχεία της πραγματικότητας ενταγμένα, όμως, σε ένα σύστημα παραστάσεων που παραμορφώνει και μυστικοποιεί την πραγματικότητα. Η εμπειρική πραγματικότητα κάνει τα άτομα να αντιλαμβάνονται τα αντικειμενικά αποτελέσματα των ταξικών δομών αποκρύπτοντας το ταξικό τους περιεχόμενο.

 

Το ιδεολογικό επίπεδο έχει έχει τη δική του δομή και τους δικούς του νόμους λειτουργίας. Επηρεάζεται τόσο  από τους εσωτερικούς του νόμους όσο και από τη δράση των άλλων δύο επιπέδων (οικονομικό, δικαιοπολιτικό).

 

Δείτε: Γ. Μανιάτης, Έννοια και Κριτική της Ιδεολογίας

 

Τέταρτη Διάλεξη

Δικαιοπολιτική Δομή

Σύνολο θεσμικών μηχανισμών και κανόνων που ρυθμίζουν τη λειτουργία της κοινωνίας.

Στις ταξικές κοινωνίες υπάρχει ο μηχανισμός του Κράτους που κατέχει το μονοπώλιο της νόμιμης βίας. Βασικός του στόχος είναι η καθυποταγή των υπόλοιπων τάξεων απέναντι στην άρχουσα τάξη μέσω των θεσμικών μηχανισμών των υφιστάμενων κανονισμών αλλά και της προσφυγής στην κατασταλτική βία.

 

Το Κράτος έχει δύο λειτουργίες: α) μια τεχνικοδιοικητική β) μια πολιτικού εξουσιασμού. Η δεύτερη είναι που προσδιορίζει και την πρώτη συνιστώντας το βασικό περιεχόμενο του Κράτους.

Δείτε: Μια συζήτηση για το έργο του Α. Γκράμσι

 

Ανάλογα με τις σχέσεις παραγωγής ποικίλει ο χαρακτήρας του Κράτους. Ταυτόχρονα στον ίδιο τύπο κράτους υπάρχουν διαφορετικές μορφές διακυβένρησης ανάλογα με τις συγκεκριμένες ιστορικές συνθήκες που επικρατούν.

 

Το καπιταλιστικό κράτος

Δεν παρεμβαίνει άμεσα στη διαδικασία πώλησης της εργατικής δύναμης στον κεφαλαιοκράτη. Ωστόσο το καπιταλιστικό κράτος είναι εκείνο που διασφαλίζει την ομαλή λειτουργία των καπιταλιστικών όρων αναπαραγωγής και καταστέλει κάθε προσπάθεια αμφισβήτησής τους.

 

Τέλος, πρέπει να σημειωθεί πως το εποικοδόμημα έχει τη δική του, σχετικά αυτόνομη, ανάπτυξη, δηλάδή ένα δικό του ιστορικό χρόνο ανάπτυξης

 

 

Πέμπτη Διάλεξη

Τρόπος παραγωγής

Τρόπος παραγωγής= μια σφαιρική δομή που αποτελείται από τρεις περιφερειακές δομές (οικονομική, δικαιοπολιτική, ιδεολογική)- μία εκ των οποίων κυριαρχεί στις υπόλοιπες κατέχοντας βασικό ρόλο στην αναπαραγωγή του συγκεκριμένου τρόπου παραγωγής.

 

Στην καπιταλισμό αυτό το ρόλο έχει η οικονομική δομή μέσω της λειτουργίας των οικονομικών νόμων. Αντίθετα στο φεουδαρχικό σύστημα αυτό το ρόλο ασκεί η δικαιοπολιτική δομή.

 

Στη σφαιρική δομή η οικονομική δομή είναι πάντα καθοριστική σε τελική ανάλυση προσδιορίζοντας ποια από τις περιφερειακές δομές θα παίξει τον κυρίαρχο ρόλο.

 

Κάθε τρόπος παραγωγής χαρακτηρίζεται από την αδιάκοπη αναπαραγωγή των όρων ύπαρξής του.

 

Η Μήτρα του τρόπου παραγωγής αποτελείται από τις σχέσεις παραγωγής.

Δείτε: Καθηγητής Γ. Μηλιός, Μαρξισμός και οικονομικές κρίσεις

 

Έκτη Διάλεξη

Κοινωνικός σχηματισμός

 

Η έννοια του τρόπου παραγωγής αναφέρεται σε ένα αφηρημένο αντικείμενο, σε μια ιδανική κοινωνική ολότητα όπου η παραγωγή πρ;γματοποιείται με ομοιογενή τρόπο.

Ωστόσο, αυτό στην ιστορική πραγματιότητα δε συμβαίνει. Οι σχέσεις παραγωγής συνδέονται μεταξύ τους και μια από αυτές κυριαρχεί πάνω στις υπόλοιπες επιβάλοντας τους δικούς της νόμους λειτουργίας.  Κατά συνέπεια αυτό που υπάρχει είναι η συνάρθρωση των τρόπων παραγωγής.

 

ΟΙ κυρίαρχες σχέσεις παραγωγής προσδιορίζουν και το χαρακτήρα του εποικοδομήματος κάθε κοινωνίας.

 

Δείτε: Ο Γκράμσι και η Εποχή μας

 

Η έννοια του κοινωνικού σχηματισμού αναφέρεται σε μια συγκεκριμένη ιστορικά κοινωνική ολότητα' είναι πολύπλοκή γιατί είναι πραγματική και όχι ιδεατή.

 

Σε κάθε κοινωνικό σχηματισμό υπάρχουν:

1) μια οικονομική δομή όπου συνυπάρχουν διαφορετικές σχέσεις παραγωγής, όπου μία από αυτές είναι η κυρίαρχη.

2) μια ιδεολογική δομή η οποία χαρακτηρίζεται από την ύπαρξη διαφορετικών ιδεολογικών τάσεων

Δείτε Γ. Μανιάτης: Μαρξισμός και Τέχνη

3) μια δικαιοπολιτική δομή που διασφαλίζει την κυριαρχία της άρχουσας τάξης

 

Συμπερασματικά η έννοια του τρόπου παραγωγής αφορά μια αφηρημένη κοινωνική ολότητα ενώ η έννοια του κοινωνικού σχηματισμού μια συγκεκριμένη κοινωνική ολότητα.

 

Για να μελέτησουμε ένα κοινωνικό σχηματισμό θα πρέπει πάντα να μελετάμε εμπειρικά  το σύνολο των τριών δομών κα όχι μόνο την οικονομική.

 

Έβδομη Διάλεξη

Οι κοινωνικές τάξεις

 

Σε κάθε τρόπο παραγωγής όπου υπάρχουν σχέσεις εκμετάλλευσης βρίσκουμε δύο ανταγωνιστικές κοινωνικές ομάδες.

 

Η μεγάλη συνεισφορά του Μαρξ είναι πως συσχέτισε της έννοια της τάξης με την έννοια του τρόπου παραγωγής (ιστορικές φάσεις της ανάπτυξης της παραγωγής)

 

Ο πλήρης ορισμός για τις τάξεις έχει δοθεί από τον Λένιν: α) θέση μέσα σε ένα σστημα παραγωγής β) σχέση απέναντι στα μέσα παραγωγής γ) τμήμα του κοινωνικού πλούτου που αποσπούν

 

Οι κοινωνικές τάξεις είναι πρώτα και κύρια ανταγωνιστικές ομάδες που έχουν ως βασικό τους χαρακτηριστικό τη διαπάλη για την ιδιοποίηση του αποτελέσματος της εργασίας.

 

Υπάρχουν τάξεις που συνδέονται άμεσα με τους ανταγωνιστικούς πόλους μιας κοινωνίας και τάξεις που διαμορφώνονται λόγω της διαμεσολαβητικές τους σχέσης με το σύστημα παραγωγής.

 

Χαρακτηριστικά των επιμέρους κοινωνικών τάξεων

ι) Οι βασικές τάξεις

ιι) Δύο ειδικές περιπτώσεις

      1) Το ζήτημα των αγροτών

      2) Οι Δημόσιοι υπάλληλοι

 

8η Διάλεξη

Μαρξιστική θεωρία για το Κράτος

α) Η προσέγγιση του Ν. Πουλαντζά

Δείτε: Νίκος Πουλαντζάς (ντοκυμαντερ)

 

β) Η παρέμβαση του Λ. Αλτουσέρ

Δείτε: Η μαρξιστική συζήτηση την δεκαετία του 60-70(Λουί Αλτουσέρ)

γ)Η συζήτηση "γκραμσιανών" και θεωρητικών της "λογικής συναγωγής" για το Κράτος.

Δείτε: Η μαρξιστική συζήτηση την δεκαετία του 60-70 (Ν. Πουλαντζάς)

δ) Απόπειρα Σύνθεσης

 

9η Διάλεξη

α) Προλεγόμενα στην κατασταλτική, ιδεολογική (συναινετική) και οικονομική λειτουργία του Κράτους

β) Η κατασταλτική λειτουργία

γ) Η κοινωνική συναίνεση

                   ι)  Ο ρόλος της Συνταγματικής Ισότητας στη συγκρότηση της κοινωνικής συναίνεσης 

                  ιι) β) Κοινωνική κινητικότητα και σχηματισμός των νομιμοποιητικών διαδικασιών

 

10η Διάλεξη

Οι οικονομικές λειτουργίες του σύγχρονου Κράτους

Το Κράτος Πρόνοιας.

Το Φασιστικό Κράτος

Η θεωρία του αποδυναμωμένου Κράτους

             Κριτική

           Οι Οικονομικές λειτουργίες του σύγχρονου κράτους

           Οι τάξεις χωρίζονται και σε μερίδες τάξεων.

 

Βιβλιογραφία

Αλτουσέρ Λ., Θέσεις, Θεμέλιο, Αθήνα, 1990.

Γκράμσι Α., Οι διανοούμενοι, Στοχαστής, Αθήνα, 1972.

Γκράμσι Α., Για το Μακιαβέλι, Στοχαστής, Αθήνα, 1977.

Μαρξ Κ., Μισθωτή εργασία και Κεφάλαιο, Θεμέλιο, Αθήνα, 1984.

Μαρξ Κ., Ο εμφύλιος πόλεμος στη Γαλλία, Στοχαστής, Αθήνα, 1986.

Mαρξ Κ.- Ένγκελς Φ., Το Μανιφέστο του Κομμουνιστικού Κόμματος, Θεμέλιο, Αθήνα.

Μίλιμπαντ Ρ., Το  Κράτος στην καπιταλιστική κοινωνία, Πολύτυπο, Αθήνα, 1984

Πουλαντζάς Ν., Οι κοινωνικές τάξεις στο σύγχρονο καπιταλισμό, Θεμέλιο, Αθήνα, 1990.

Πουλαντζάς Ν., Για τον Γκράμσι, Πολύτυπο, Αθήνα, 1984.

Πουλαντζάς Ν., Πολιτική Εξουσία και Κοινωνικές Τάξεις, τόμοι 1-2, Θεμέλιο, Αθήνα, 1985.