Παρεμβάσεις

17ο Συνέδριο του ΚΚΕ: Και όμως κινείται...

του Σπύρου Σακελλαρόπουλου

            Η πραγματοποίηση του 17ου συνεδρίου του ΚΚΕ έφερε στην επιφάνεια όχι μόνο τις γνωστές αντιφάσεις που ταλανίζουν τον αγωνιστικό ρεφορμισμό εδώ και αρκετά χρόνια, αλλά και μια σειρά από νέες παραμέτρους τις οποίες η επαναστατική αριστερά θα πρέπει να μελετήσει με σοβαρότητα έτσι ώστε να μπορέσει να χαράξει και την αντίστοιχη στρατηγική της. Αλλά ας πάρουμε τα πράγματα με τη σειρά.

Ζήτημα πρώτο: Πια ήταν η εικόνα που παρουσιάζει το ΚΚΕ μέχρι και τη δημοσιοποίηση των θέσεων; Αναμφίβολα συνιστά το πιο αριστερό επίσημο κομμουνιστικό κόμμα της Δυτικής Ευρώπης που εμφάνιζε ωστόσο τα ακόλουθα όρια στην πολιτική του δράση: 1) Αποτελεί ένα ρεφορμιστικό κόμμα με την έννοια πως δεν υπάρχει μια σαφής στρατηγική στοχοθεσία σοσιαλιστικής επανάστασης  και εγκαθίδρυσης της δικτατορίας του προλεταριάτου. Αντίθετα το όλο ζήτημα παραπέμπεται σε ένα ακαθόριστο μέλλον μέσω της συγκρότησης του νεφελώδους Αντιμπεριαλιστικού Αντιμονοπωλιακού Δημοκρατικού Μετώπου (ΑΑΔΜ), που θα αποτελείται και από μη σοσιαλιστικές συνιστώσες το οποίο θα στοχεύει στη δημιουργία της λαϊκής εξουσίας και κάπως, κάπου, κάποτε, όλα αυτά θα συνδεθούν με τον σοσιαλισμό 2) η όποια αγωνιστική του δραστηριότητα δεν αποσκοπεί στην εντόπιση αντιφάσεων στην διαδικασία της καπιταλιστικής αναδιάρθρωσης και στο ξεκίνημα κινητοποιήσεων με σκοπό το σπάσιμο αδύνατων κρίκων αλλά, αντιθέτως, σε πολιτικού χαρακτήρα γενικόλογες διαμαρτυρίες οι οποίες έχουν ως στόχο την κατοπινή ενίσχυση του κόμματος και όχι τη νίκη των εργαζόμενων. 3) Το ίδιο το εκλογικό του ακροατήριο, όπως άλλωστε φάνηκε και στις πρόσφατες εθνικές εκλογές αλλά και στις ευρωεκλογές, χαρακτηρίζεται από μια σταδιακή μετατόπιση προς τα παραδοσιακά μικροαστικά στρώματα και το χώρο της επιστημονικής διανόησης. Δημιουργείται έτσι ένα νέο κομματικό ακροατήριο το οποίο είναι ευχαριστημένο, και λόγω των ιδιαίτερων υλικών συμφερόντων του, από το ότι το «Κόμμα τα λέει καλά» αποτελώντας μια διαφορετική συνιστώσα σε σχέση με το υπόλοιπο πολιτικό σύστημα, χωρίς να το πολυαποασχολεί το ζήτημα της αγωνιστικής απάντησης  απέναντι στις συνεχείς ανατροπές προς όφελος των δυνάμεων του κεφαλαίου 4) Για τη διατήρηση σχέσεων με τα μικροαστικά στρώματα έχουν υιοθετηθεί ορισμένα υπερταξικά φετίχ όπως «η εθνική ανάπτυξη», «το καλό του τόπου», «η μόρφωση», «η επιστημονικοτεχνική επανάσταση» κλπ 5) Το θεωρητικό του εύρος είναιπάρα πολύ περιορισμένο. Και το λέμε αυτό αφενός δεδομένης της ύπαρξης ενός Κέντρου Μαρξιστικού Μελετών (χρηματοδοτούμενου από τον κρατικό προϋπολογισμό, για να μην ξεχνιόμαστε) αρκετούς πανεπιστημιακούς και ερευνητές στις τάξεις του, και , το κυριότερο, και αφετέρου μιας πληθώρας ζητημάτων στα οποία χρειάζονται πειστικές και τεκμηριωμένες απαντήσεις. Ποιες είναι οι επεξεργασίες του ΚΚΕ απέναντι σε ζητήματα όπως οι θεωρίες περί Παγκοσμιοποίησης και Αυτοκρατορίας, οι νέες μορφές εργατικής εκμετάλλευσης, οι νέοι χώροι κερδοφορίες του κεφαλαίου, οι αλλαγές στην ιμπεριαλιστική αλυσίδα, οι μετασχηματισμοί των πολιτικών κομμάτων, οι νέες μορφές κοινωνικών κινημάτων και τόσα ακόμα; Φυσικά δεν πρόκειται για κάτι τυχαίο, άλλωστε, όπως υποστηρίξαμε, το ΚΚΕ έχει τις αντικειμενικές προϋποθέσεις να θέσει τα ζητήματα. Το ζήτημα είναι πως δεν το επιθυμεί, και δεν το επιθυμεί γιατί κάτι τέτοιο θα έθετε σε αμφισβήτηση το συνολικό τρόπο που πολιτεύτηκε μέχρι σήμερα: πολιτικός αυτισμός, κομματική περιχαράκωση, αυτοϊκανοποίηση για το γεγονός της ιδεολογικής αυτάρκειας. 6) Το πόσο ισχύει το 5) φαίνεται και από το γεγονός της αδυναμίας εκφοράς συμπερασμάτων σχετικά με τα αίτια της πτώσης του λεγόμενου «υπαρκτού σοσιαλισμού». Υποτίθεται πως αποτελούσε το μοντέλο σοσιαλιστικής οικοδόμησης για το ΚΚΕ μέχρι και το 1991 (!) που διαλύθηκε η ΕΣΣΔ. Ποτέ και από κανένα όργανο του κόμματος δεν αμφισβητήθηκαν τα συγκεκριμένα καθεστώτα  (ποιος, άλλωστε, μπορεί να λησμονήσει τους ύμνους στον «μεγάλο κομμουνιστή ηγέτη» Γκορμπατσόφ;). Ωστόσο τα αίτια της πτώσης παραμένουν αδιευκρίνιστα, σαν μην τολμά κανείς να θίξει τέτοια ευαίσθητα ζητήματα. Ταυτόχρονα τα ερωτήματα πολλαπλασιάζονται: αυτός είναι σοσιαλισμός που ονειρεύεται να δημιουργήσει το ΚΚΕ; Κι αν ναι ποιο είναι το σχέδιό του για να μην έχει την ίδια κατάληξη με τον προηγούμενο; 7) Η όλη λειτουργία του χαρακτηρίζεται από γραφειοκρατική ακαμψία, στην ουσία ένα απαράτ διαχειρίζεται τη γραμμή και τις κατευθύνσεις του κόμματος, ενώ περισσεύουν πρακτικές πολιτικής αυθαιρεσίας όπως οι κοπτάτσιες, οι αποκλεισμοί των διαφορετικών απόψεων, ο περιορισμός της πρωτοβουλίας της βάσης από τα καθοδηγητικά όργανα.

Ζήτημα δεύτερο: Τι καινούριο (;) θέτουν οι θέσεις

Μέσα σε όλο αυτό πλαίσιο η ΚΕ δημοσιοποιεί τις θέσεις της για το 17 συνέδριο. Ποια είναι τα βασικά χαρακτηριστικά του κειμένου αυτού; α) Η μέχρι κρετινισμού πολιτική αυτοαναφορικότητα. Φαίνεται πως για την  ΚΕ του ΚΚΕ το βασικό ζήτημα που πρέπει να απασχολεί τους κομμουνιστές της εποχής μας είναι η εσωτερική λειτουργία του κόμματος. Αλλιώς δεν εξηγείται το γεγονός ότι τα 2/3 των θέσεων ασχολούνται με την εσωτερική κατάσταση του κόμματος και στο άλλο 1/3 στοιβάζονται δευτερεύουσας, όπως φαίνεται, σημασίας ζητήματα όπως η διεθνής κατάσταση, τα εσωτερικά μέτωπα, οι εξελίξεις στο διεθνές κομμουνιστικό κίνημα κλπ. β) Υπάρχει μια λυσσαλέα αυτοκριτική της απερχόμενης ΚΕ η οποία μοιάζει σαν μην έκανε περίπου τίποτε[1]. Θα μπορούσε να υποθέσει κανείς πως πως τα μέλη της ΚΕ είδαν κάποια στιγμή το φως το αληθινό και αποφάσισαν πριν αποσυρθούν από τις καθοδηγητικές τους θέσεις να κάνουν και την ειλικρινή αυτοκριτική τους. Δυστυχώς αυτό είναι πολύ καλό για να είναι αληθινό. Σε συντριπτικό βαθμό το 17ο επανεξέλεξε την ίδια (ανίκανη;) ΚΕ που είχε βγάλει και το 16ο. Αλλού θα πρέπει να αναζητηθούν τα αίτια βλ. και παρακ. γ) Υπάρχει μια σαφής αμηχανία σχετικά με το τι γίνεται σε αυτές τις χώρες τις οποίες το ΚΚΕ θεωρεί σοσιαλιστικές

 «Η Λαϊκή Δημοκρατία της κίνας συνεχίζει την πολιτική ανοίγματος της οικονομίας της στη διεθνή καπιταλιστική αγορά... Καθιέρωσε οικονομικές ζώνες 'ελεύθερων συναλλαγών' με σχέσεις παραγωγής σε καπιταλιστική βάση. ..ταυτόχρονα αυξάνονται οι αντιθέσεις στο εσωτερικό της χώρας με πιο χαρακτηριστική την κοινωνική ταξική διαφοροποίηση και την άνοδο της ανεργίας. Το ΚΚ Κίνας, στο τελευταίο συνέδριό του, αποδέχτηκε τη συμμετοχή καπιταλιστών στις τάξεις του...

Στο Βιετνάμ... σημειώνεται...διείσδυση ορισμένων πολυεθνικών και ένταξη ενός ορισμένου τμήματος της οικονομίας της οικονομίας στις καπιταλιστικές σχέσεις, μέσω ιδιωτικοποιήσεων και ίδρυσης Χρηματιστηρίου.

Στην Κούβα... προωθήθηκαν διάφορες μορφές οικονομικής συνεργασίας με το ξένο κεφάλαιο καθώς και η μικρή ιδιοκτησία στο εμπόριο και στην αγροτική οικονομία, στον τουρισμό ιδιαίτερα».

Τελικά ο αναγνώστης μένει με την απορία: όλα αυτά αποτελούν μορφές εμβάθυνσης του σοσιαλισμού ή διαδικασίες καπιταλιστικής παλινόρθωσης; δ) Το πιο ενδιαφέρον στοιχείο αφορά τη θέση για τον ελληνικό καπιταλισμό. Έτσι πληροφορούμαστε πως ο ελληνικός καπιταλισμός βρίσκεται σε ενδιάμεση και εξαρτημένη θέση στο παγκόσμιο ιμπεριαλιστικό σύστημα ενώ ταυτόχρονα έχουν ενισχυθεί  βασικά γνωρίσματα του ιμπεριαλιστικού του ελληνικού καπιταλισμού όπως η εξαγωγή κεφαλαίων και η συμμετοχή σε ιμπεριαλιστικούς πολέμους. Για τη συγκεκριμένη θέση χύθηκε πολύ μελάνι και από πολλές πλευρές, εντός και εκτός ΚΚΕ, θεωρήθηκε ως και αντιφατική.. Η δική μας προσέγγιση είναι πως από μια πρώτη ανάγνωση δεν είναι και τόσο αντιφατική όσο υποστηρίζεται. Βρισκόμαστε στην ιστορική περίοδο του μονοπωλιακού ιμπεριαλιστικού σταδίου στο οποίο συμμετέχουν όλοι οι καπιταλιστικοί σχηματισμοί και εντός του οποίου η Ελλάδα κατέχει μια ενδιάμεση και εξαρτημένη θέση. Τα τελευταία χρόνια φαίνεται πως ορισμένα χαρακτηριστικά που διακρίνουν γενικότερα το περιεχόμενο του ιμπεριαλιστικού σταδίου έχουν ενισχυθεί. Μια τέτοια διατύπωση δεν θα σήμαινε πως η Ελλάδα είναι μια ιμπεριαλιστική χώρα γιατί για αν συμβαίνει κάτι τέτοιο θα πρέπει να ισχύουν και τα 5 στοιχεία που θέτει ο Λένιν και όχι μόνο τα δύο.(αλλιώς η Σ. Αραβία που κάνει εξαγωγές κεφαλαίων ή η Πολωνία που συμμετέχει σε διάφορες ιμπεριαλιστικές παρεμβάσεις είναι και αυτές ιμπεριαλιστικές χώρες). Κατά συνέπεια αλλού είναι το πρόβλημα και ο ζωηρός εσωκομματικός διάλογος βοηθά να το κατανοήσουμε.

Ζήτημα τρίτο: Τι προκύπτει από τον προσυνεδριακό διάλογο

Στον αρκετό έντονο διάλογο τα μέλη, και ορισμένοι φίλοι, του ΚΕ αναφέρθηκαν σε μια πληθώρα ζητημάτων το είδος και το περιεχόμενο των οποίων επιχειρούμε να κατηγοριοποιήσουμε σχηματικά: 1) Υπήρχαν οι θεματικού τύπου παρεμβάσεις όπου ο συντάκτης αναφερόταν σε ένα συγκεκριμένο ζήτημα (πχ Παιδεία, Τοπική Αυτοδιοίκηση, Αθλητισμός) και έκανε προτάσεις σχετικά με την πολιτική που θα πρέπει να ακολουθήσει το κόμμα σε αυτούς τους τομείς σημειώνοντας και τις αντίστοιχες αδυναμίες. 2) Αρκετοί αναφέρθηκαν στην προβληματική εσωκομματική ζωή. Τη χαμηλή συμμετοχή των μελών στις διαδικασίες,, τον ασφυκτικά κυρίαρχο λόγο των καθοδηγητικών οργάνων, την έλλειψη συλλογικότητας στις αποφάσεις.[2] 3) Μι α άλλη κατηγορία εμφορούμενη από κομματικό υπερπατριωτισμό θεωρεί πως όλα πάνε καλά στο κόμμα το οποίο έχει αναλάβει την ιστορική αποστολή του μετασχηματισμού της ελληνικής κοινωνίας 4) Από αρκετές πλευρές τίθεται το πρόβλημα του γιατί κατέρρευσαν τα «σοσιαλιστικά» καθεστώτα και η αδυναμία του Κόμματος να δώσει κάποια συγκεκριμένη και επεξεργασμένη εξήγηση 5) Από πολλές, πάρα πολλές, παρεμβάσεις τέθηκε το ζήτημα της καταγγελίας του 20ου συνεδρίου, της καταδίκης της 6ης ολομέλειας και της αποκατάστασης του Ν. Ζαχαριάδη. 6) Η θέση 9 περί ανάπτυξη των ιμπεριαλιστικών χαρακτηριστικών του ελληνικού καπιταλισμού επίσης συζητήθηκε πολύ, αμφισβητούμενη και υπερασπιζόμενη από ένθεν και ένθεν. 7) Έντονοι ήταν και οι προβληματισμοί περί του ΑΑΔΜ και της λαϊκής εξουσίας. Από τη στιγμή που η επανάσταση θα είναι σοσιαλιστική τι σημαίνει λαϊκή εξουσία και πού αποσκοπεί η δράση του ΑΔΔΜ αν όχι στο σοσιαλισμό; Ταυτόχρονα ποιοι είναι αυτοί οι σύμμαχοι, αλλά ακόμα και αν βρεθούν τι θα γίνει αν έχουν μόνο αντιμονοπωλιακά και όχι σοσιαλιστικά χαρακτηριστικά; 8) Όπως υπήρχαν ορισμένοι που ο σκοπός της επιστολής τους ήταν η πλήρης αγιοποίηση του κόμματος , έτσι, από την αντίστροφη πλευρά υπήρχαν και εκείνοι  που στην ουσία απέρριψαν πλήρως το σύνολο της πολιτικής του ΚΚΕ εγείροντας ζητήματα όπως η συμμετοχή σε αστικές κυβερνήσεις την περίοδο '89- '90, η διείσδυση της αστικής ιδεολογίας στο εσωτερικό του κόμματος καθώς και το σύνολο των υπολοίπων ζητημάτων στα οποία ήδη αναφερθήκαμε.

Ποια συμπεράσματα προκύπτουν από τον προσυνεδριακό διάλογο: 1) Το σημαντικότερο είναι πως υπάρχει μια ευρεία αμφισβήτηση των επιλογών του κόμματος. Στην πραγματικότητα αυτός ο προσυνεδριακός θυμίζει αρκετά προσυνεδριακό διάλογο του 11ου συνεδρίου που είχε ως συνέπεια τη δημιουργία της αριστερής αντιπολίτευσης και την όξυνση των εσωτερικών αντιφάσεων του κόμματος με τελική κατάληξη τη διπλή διάσπαση του ‘89 και του ‘91. 2) Η εξέλιξη αυτή αποτελεί το αποτέλεσμα των αδιεξόδων της συνολικής μεταπολιτευτικής του ΚΚΕ: συμμαχίες μόνο προς τα δεξιά οι οποίες καταλήγουν σε συνεχείς αποτυχίες, άκριτη υποστήριξη των ανατολικών καθεστώτων μέχρι και την τελική πτώση τους, εναγώνια προσπάθεια ανεύρεσης άλλου διεθνούς στηρίγματος και αλληθώρισμα προς την Κίνα, ηθελημένη σύγχυση για το ζήτημα της επαναστατικής διαδικασίας μέσω σταδίων, συμμαχιών με την πατριωτική αστική τάξη και τους μικροβιοτέχνες, υπόκλιση απέναντι στην ουδέτερη ανάπτυξη της τεχνολογίας και της επιστήμης, καθήλωση της πολιτικής και ιδεολογικής επιρροής του κόμματος. Δεν είναι τυχαίο πως ενώ τώρα τίθενται όλα αυτά τα ζητήματα στο προηγούμενο συνέδριο αυτό που απασχολούσε με μονομανία  τα μέλη του ΚΚΕ ήταν πόσο λάθος είχαν οι Θεωνάς- Κωστόπουλος. Το απότοκο θα είναι να δημιουργηθεί μια πίεση από ένα σημαντικό τμήμα της βάσης για ξεκαθάρισμα της στρατηγικής του κόμματος τόσο σε επίπεδο προοπτικής όσο και σε επίπεδο συμμαχιών. Κάτω από αυτό το πρίσμα η θέση 9, παρά τη φαινομενική λογικοφάνειά της, αποτελεί προϊόν συμβιβασμού μεταξύ αντίθετων τάσεων όπου όλα συνυπάρχουν’  και η εξάρτηση και τα ιμπεριαλιστικά χαρακτηριστικά της Ελλάδας. Το πρόβλημα για το χώρο της επαναστατικής αριστεράς δεν είναι τόσο ότι η αριστερή τάση η οποία απορρίπτει τις δεξιές συμμαχίες και πιστεύει στην σοσιαλιστική επανάσταση κι όχι στα στάδια αναφέρεται στον Στάλιν (άλλωστε σημαντικό τμήμα της εξωκοινοβουλευτικής αριστεράς ομνύει στον πατερούλη). Το ζήτημα είναι πως αυτό που επιλέγεται από το συγκεκριμένο ρεύμα είναι ο ακόμα μεγαλύτερος πολιτικό αυτισμός η φυγή προς τον εγκλεισμό και το σεχταρισμό. Το αποτέλεσμα είναι η πιο θετική σε συμμαχίες πλευρά να μην μπορεί να ξεφύγει από την κληρονομιά της λαϊκής αντιμονοπωλιακής συμμαχίας ενώ η πιο ταξικά οριοθετημένη πλευρά να θέλει να συμμαχήσει μόνο με τον εαυτό της. Σε κάθε περίπτωση η πολιτική της κάθε πλευράς είναι το ίδιο ατελέσφορη.

Ζήτημα Τέταρτο: Συμπεράσματα από το Συνέδριο- Συμπεράσματα γενικώς

            Πώς αποτυπώθηκε η δυναμική του εσωκομματικού διαλόγου στις εργασίες του 17ου συνεδρίου; Για να πούμε πολύ απλά πέρασε και δεν άγγιξε. Οι, όχι λίγες, ομιλίες συνέδρων που παρουσίασε ο Ριζοσπάστης, είναι άνευρες, άκεντρες και αφορούν μικροδιορθώσεις σε επιμέρους σημεία. Είναι σαν να μην άκουσαν οι σύνεδροι όλα όσα διαμείφθηκαν επί δύο μήνες. Σαν να ήταν συνέδριο κάποιου άλλου κόμματος. Το ίδιο μπορεί να ειπωθεί και για την πολιτική απόφαση. Κανένα από τα ζητήματα που τέθηκαν μετά επιτάσεως δεν περιλαμβάνεται σε αυτήν- και οι αποφάσεις πάρθηκαν ομόφωνα. Ακόμα και αυτή η ανίκανη ΚΕ επανεκλέχθηκε σε συντριπτικό βαθμό. Από τα 75 μέλη μόνο 9 δεν επανεκλέχτηκαν. Αν κάτι συνέβη με βεβαιότητα είναι η επισφράγιση της απόστασης που υπάρχει μεταξύ βάσης και κορυφής. Όπως εύστοχα παρατηρήθηκε τα συνέδρια διαδέχονται το ένα το άλλο αλλά οι αποφάσεις παίρνονται από το ίδιο πάνω - κάτω δυναμικό ανθρώπων. Στο 16ο συνέδριο μόνο το 6,5% των συνέδρων ήταν απλά μέλη από κάποια οργάνωση βάσης. Το υπόλοιπο 93,5% το αποτελούσαν στελέχη. Στο 17ο το 6,3% είναι μέλη ΚΟΒ ενώ το 78,0% είναι μέλη της Κεντρικής Επιτροπής, της Κεντρικής Επιτροπής Οικονομικού ελέγχου, μέλη τμημάτων της ΚΕ, μέλη Νομαρχιακών Επιτροπών. και μέλη Επιτροπών Περιοχών, δηλαδή μεσαία και ανώτερα στελέχη. Με άλλα λόγια είναι τέτοια η δύναμη του γραφειοκρατικού μηχανισμού που ένας εκπρόσωπος της βάσης δεν μπορεί να φτάσει μέχρι το συνέδριο γιατί κόβεται στις ενδιάμεσες ψηφοφορίες.

            Τελικό συμπέρασμα. Οι χρόνιες αντιφάσεις του ΚΚΕ έχουν βγει στην επιφάνεια και υπάρχει μεγάλος προβληματισμός στη βάση. Οι δυο βασικές τάσεις στο επίπεδο των απλών μελών απλώς αναπαράγουν τα χρόνια προβλήματα του ΚΚΕ. Στο επίπεδο της ηγεσίας η κατάσταση μοιάζει πιο ενοποιημένη και επιχειρείται μια διαχείριση των διαφωνιών. Το σίγουρο είναι πως η πιο αριστερή πτέρυγα θα οδηγηθεί σε αδιέξοδο αν παραμείνει σε μια λογική υπεράσπισης της σταλινικής κληρονομιάς και της πολιτικής περιχαράκωσης. Σύντομα η πολιτική και εκλογική στασιμότητα θα της χρεωθεί, πράγμα που είναι πιθανό να οδηγήσει σε πιο δεξιές μετατοπίσεις το ΚΚΕ

Και η επαναστατική αριστερά; Θέση μας είναι πως καταρχήν θα πρέπει το επόμενο διάστημα να μελετήσουμε με περισσότερη προσοχή τις εξελίξεις στο χώρο του αγωνιστικού ρεφορμισμού, χωρίς αυτό να σημαίνει απολύτως καμία έκπτωση από τις δικές μας θέσεις κι πρακτικές (στο κάτω κάτω το γεγονός της παραμονής του ΚΚΕ στο πλαίσιο αυτού του αγωνιστικού ρεφορμισμού οφείλεται εν μέρει και στη δική μας στάση). Από την άλλη οι όλες εξελίξεις καλό είναι να προσεγγίζονται με ένα μη δογματικό και μη στατικό πνεύμα. Στο κάτω- κάτω όταν ξεκίνησε η αριστερή διαφωνία στο ΚΚΕ, που οδήγησε στη δημιουργία του ΝΑΡ, δεν είχε και πολύ διαφορετικά χαρακτηριστικά από τη σημερινή κατάσταση...