Ενδιαφέρουσες απόψεις

Πριν λίγο καιρό διάβασα ένα ενδιαφέρον άρθρο του κοινωνιολόγου Ατίλιο Μπορόν, με τίτλο «Το πραξικόπημα στη Βολιβία: Πέντε Μαθήματα», για τα πέντε μαθήματα της ιστορίας και της γεωπολιτικής που, εμείς, στην Λατινική Αμερική, αρνούμεθα να αποδεχτούμε κι ας είναι παλιά δεδομένα αξιώματα. Κάτι που δεν μπορούμε να συνεχίσουμε να αναβάλλουμε, αν θέλουμε να επιβιώσουμε και να υπερβούμε τον περιφερειακό μας ρόλο. Ο Μπορόν λέει στο κείμενό του ότι αυτά τα πέντε μαθήματα αποτελούν «εγχειρίδιο». Δηλαδή, τις θεμελιώδεις γνώσεις στον μέγιστο βαθμό. Το άρθρο εξηγεί ότι ο λόγος που καταρρέει η κυριαρχία μας δεν είναι ούτε οι οικονομικές αποτυχίες ούτε τα οργανωτικά κενά που έχουμε ως κράτη, αλλά η ξεκάθαρη βούληση του Ιμπεριαλισμού, ο οποίος δεν ξεκουράζεται και ανανεώνει τη μεθοδολογία του, κάνοντάς την καλύτερη από δεκαετία σε δεκαετία, κάτι που ενδυναμώνεται, μεταξύ πολλών άλλων παραγόντων, από μια ακατανόητη αδράνεια από μέρους μας στις πιο σημαντικές ιστορικές στιγμές.

Αλλά, γιατί, ενώ αντιμετωπίζουμε επαναλαμβανόμενες ήττες και βγάζουμε τα προφανή συμπεράσματα, επιμένουμε να μη δημιουργούμε αποτελεσματικά αντισώματα κατά μιάς μεθοδικής και εγκληματικής ηγεμονίας; Ποιος είναι ο λόγος για τον οποίο δεν λαμβάνουμε τις απαραίτητες προφυλάξεις – το πιο στοιχειώδες, θα μας πει ο Μπορόν – για να μην επαναλαμβάνεται η ιστορία, όπως συμβαίνει τώρα στη Βολιβία;

Η  απάντηση έχει γόρδια πολυπλοκότητα. Για να απαντήσει κανείς σε αυτά τα ερωτήματα δεν είναι αρκετό αυτό το δημοσιογραφικό κείμενο. Δεν θα ήταν καν αρκετό ένα πυκνόγραμμένο δοκίμιο. Αυτό που είναι ξεκάθαρο, όμως, είναι ότι υπάρχουν μικροί στόχοι, δυνατές επιλογές και στοιχειώδεις δομές που οι απο-αποικιοκρατοποιημένες χώρες της Λατινικής Αμερικής μπορούν να θέσουν.

Ο Ούγο Τσάβες και ο Φιντέλ Κάστρο κατέδειξαν ότι μπορεί να χτιστεί η σκαλωσιά της κρατικής κυριαρχίας και ότι όταν έχεις την πολιτική βούληση και τη θέληση μας ενεργής αντιπαράθεσης είναι δυνατή η απελευθέρωση: η Ένωση των Εθνών της Νότιας Αμερικής (Unasur), η Μπολιβαριανή Εναλλακτική για τους Λαούς της Αμερικής μας (ALBA) ή η Κοινότητα των Κρατών της Λατινικής Αμερικής και της Καραϊβικής (Celac) ή η Τράπεζα του Νότου, που μποϋκοτάρισαν, το έχουν αποδείξει.

Στη Βολιβία, τώρα, αυτό το όραμα του πιθανού το είχαν παραμελήσει σοβαρά, στο λατινοαμερικάνικο στρατηγικό πεδίο, με σαφείς επιπτώσεις στην περιφερειακή σκακιέρα, γιατί ξέχασαν την πολύ υγιή προϋπόθεση της «διεθνιστικής αδελφοσύνης». Ο κυρίαρχος άξονάς μας, που ήταν ανθεκτικός στις εξωτερικές επεμβάσεις και τις συνωμοσίες υποταγής, επηρεάστηκε από αυτές τις παραλείψεις της κυβέρνησης του Κινήματος για το Σοσιαλισμό [κόμμα Μοράλες, Movimiento Al Socialismo, MAS], η οποία προσεβλήθη, ειδικά τα τελευταία χρόνια, από έναν συγκεκριμένο και αξιοσημείωτο στρατηγικό αυτισμό. Η σωτηρία της Βολιβίας ήταν στην ενότητα, έπρεπε να μην είναι ποτέ απομονωμένη, ειδικά λόγω των υψηλότερων μακροοικονομικών και μικροοικονομικών δεικτών των στατιστικών της πινάκων.

Χαρακτηριστικά, η κυβέρνηση του Έβο Μοράλες θεώρησε ότι εφαρμόζοντας τη στρατηγική της αντιιμπεριαλιστικής σχολής του Χουάν Χοσέ Τόρρες – μια σημαντική και επαναστατική πρωτοβουλία – μπορούσε να παρεμποδίσει την αποικιοκρατική επιρροή του Πενταγώνου και του Στέητ Ντηπάρτμεντ, τα οποία δηλητηριάζουν δεκαετίες τώρα τους θεσμούς μας. Είναι αλήθεια ότι η απέλαση της Υπηρεσίας Καταπολέμησης των Ναρκωτικών (Drug Enforcement Administration, DEA) και της Υπηρεσίας Διεθνούς Ανάπτυξης (Usaid), όπως και το κλείσιμο της πρεσβείας των ΗΠΑ στη Βολιβία ήταν θαρραλέες και προς τη σωστή κατεύθυνση κινήσεις, αλλά αποδείχτηκαν σαφέστατα ανεπαρκείς.

Αυτή η παράβλεψη ενίσχυσε τις πολιτικές παρενόχλησης και ανατροπής κυβερνήσεων που οι ΗΠΑ ανάπτυξαν από την ημερα που ανέλαβαν ο Μαουρίσιο Μάκρι, ο Ζαϊχ Μπολσονάρου και ο Λένιν Μορένο. Η έλλειψη επαρκούς οικονομικής ενίσχυσης στην κυρίαρχη στήριξη των ίδιων μας των θεσμών, από την νεορική Βολιβία, στάθηκε επίσης καθοριστική και βοήθησε την Ουάσινγκτον, η οποία εργάστηκε έξυπνα για να αποδυναμώσει την Unasur. Στόχος που έφτασε στο αποκορύφωμά του το 2018, όταν, στις 20 Απριλίου, η Αργεντινή, η Βραζιλία, η Χιλή, η Κολομβία, η Παραγουάη και το Περού ανέστειλαν τη συμμετοχή τους στον οργανισμό λόγω της ακεφαλίας. Μια ακεφαλία, βεβαίως, που υπέβαλλε το Πεντάγωνο, το οποίο διέταξε τις κυβερνήσεις της πιο υποταγμένης και θλιβερής δεξιάς (με τον Μορένο επικεφαλής) να αδιαφορήσουν για τις υποχρεώσεις τους προς την Ένωση.

Από την άλλη, το πραξικόπημα στη Βολιβία – που εξελλίσεται σταδιακά μετά τις εκλογές της 20ής Οκτωβρίου – παρόλο που χαρακτηρίζεται ως ένα υβριδικό πραξικόπημα, χαρακτηριστικό του πολέμου της τέταρτης γενιάς, της δεκαετίας του 1990, που πρότειναν στρατηγικοί ερευνητές των ΗΠΑ όπως ο [νεοφιλελεύθερος] Τζόζεφ Ναύ, ή όπως περιγράφονται από τους Κινέζους συνταγματάρχες Κιάο Λιανγκ και Γουάνγκ Ζιανχουί στο βιβλίο τους «Απεριόριστος Πόλεμος: Νέα πρόταση σε έναν παγκοσμιοποιημένο κόσμο», είδαμε ότι η τελική λύση του πραξικοπήματος πλησίασε ιδιαίτερα τις παραδοσιακές μεθόδους που εφαρμόστηκαν κατά τον εικοστό αιώνα: υποταγή στις ΗΠΑ, αυτοπεριορισμοί και κατάληψη εμβληματικών κτιρίων, ως συμβόλων της νέας τάξης που επιβλήθηκε με τη βία.

Παρόλο που υπήρχαν συνιστώσες του απεριόριστου πολέμου που προτάθηκαν για τον νέο αιώνα (χρήση των δικτύων για μαζική παραπληροφόρηση, αποδόμηση του προεδρου μέσω πυρηνικών επιθέσεων στο δημόσιο αίσθημα – ο Έβο και το MAS είναι ενάντιοι τον Χριστό- ή εμβολιασμός προκατασκευασμένης δυσαρέσκειας σε έναν πληθυσμό που ωφελήθηκε από τις πολιτικές που προσπαθούν να καταστρέψουν), οι ΗΠΑ χρειάστηκε, τελικά, να εξαγοράσουν ένα στρατιωτικό ηγέτη, τον στρατηγό Ουιλιαμς Καλιμάν Ρομέρο, αρχηγό του στρατεύματος, και τους αρχηγούς της αστυνομίας σε ολόκληρη τη χώρα. Τα ίδια που έκαναν στον Ισημερινό το 2010, προσπαθώντας να ανατρέψουν τον Ραφαέλ Κορρέα. Με απλά λόγια, το πραξικόπημα στη Βολιβία είχε πολλή παραδοσιακή Σκληρή Δύναμη [hard power]. Κλασσικές αυτοκρατορικές μεθοδολογίες στην ιστορία της Λατινικής Αμερικής, που τις υπενθυμίζει μια έστω επιφανειακή ανασκόπηση των χειρότερων πραξικοπηματικών τραγωδιών (Γουατεμάλα 1954, Δομινικανή Δημοκρατία 1963, Χιλή 1973, για να αναφερθούμε σε μερικά επεισόδια καταστρατήγησης της εθνικής μας κυριαρχίας με ευθύνη της Βόρειας Υπερδύναμης).

Με αυτή την οπτική, η Ινδιάνικη επανάσταση του Έβο Μοράλες αγνόησε τους ψίθυρους της ιστορίας και όταν αυτοί [οι αμερικάνοι] χτύπησαν με το πραξικόπημα, δεν είχαν αναπτυχθεί τα ελάχιστα απαραίτητα αντισώματα για την προάσπιση της δημοκρατικής διαδικασίας, που ξεκίνησε το 2005. Καμμία ομάδα ιθαγενών, καμία ένωση εργατών ή καλλιεργητών κόκας, κανένα κίνημα λαϊκής βάσης δεν ήταν εξοπλισμένo ή οργανωμένo για την αντίσταση και για την υπεράσπιση του Πολυεθνικού Κράτους που οι ιμπεριαλιστές είχαν βάλει από την πρώτη στιγμή στο μάτι. Αν και, η Ουάσιγκτον έδειχνε σαφή σημάδια για τις προθέσεις της από το 2016, μετά την ήττα του δημοψηφίσματος για την εκ νέου υποψηφιότητα του Έβο.

Αναμφισβήτητα, αυτή η έλλειψη κατανόησης της ιστορίας, των στρατηγικών σταθερών της ηγεμονικής δυναμικής των ΗΠΑ στην περιοχή μας, κόστισε στον Έβο Μοράλες την προεδρία του και στη Λατινική Αμερική ένα θεμελιώδη πυλώνα στον διηπειρωτικό αγώνα. Για τους ίδιους λόγους, το άρθρο του Ατίλιο Μπορόν, που ανάφερα παραπάνω, καταδεικνύει σοφά ότι πρέπει να μελετήσουμε τα «εγχειρίδια που δημοσιεύουν διάφορες υπηρεσίες των ΗΠΑ», επειδή σε αυτά καταγράφονται οι οδικοί χάρτες της εις βάρος μας κυριαρχίας και λεηλασίας.

Αντιμέτωποι με αυτήν την βασική ανάλυση που η Λατινοαμερικανική πολιτική διαδρομή εύγλωττα μας υπαγορεύει, πρέπει να θέσουμε μερικές ερωτήσεις στους ίδιους μας τους εαυτούς: Μήπως το MAS δε μέτρησε σωστά το μέγεθος της επίθεσης χειραφέτησης που το ίδιο πραγματοποίησε έναντι ενός προβλέψιμου ηγεμόνα με ανεπτυγμένα αντεπαναστατικά ανακλαστικά; Ποια θέση έδωσε ο Έβο Μοράλες στην αντιδραστική ολιγαρχία, που χρηματοδοτήθηκε και υποστηρίχθηκε επικοινωνιακά από τις Ηνωμένες Πολιτείες; Είναι λογικό μια κυβέρνηση που έρχεται αντιμέτωπη με την πλήρη αυτοκρατορική εξουσία, να αφαιρεί από την εξίσωση την ένοπλη υπεράσπιση των δικών της εσωτερικών διαδικασιών;

Αυτά τα ερωτήματα απαντώνται από μόνα τους, έναντι μιας άλλης ερώτησης που παρέχει σαφείς ενδείξεις: Γιατί δεν έχει πέσει ακόμα η Βενεζουέλα και πως η Κούβα αντιστέκεται με επιτυχία 60 χρόνια τώρα; Μεταξύ των πολλών παραγόντων που τα ερμηνεύουν, υπάρχει ένας αναπόφευκτος παράγοντας και στις δύο περιπτώσεις: η λαϊκή άμυνα που έχτισαν αυτές οι κυβερνήσεις.

Στην περίπτωση της Κούβας, οι Επιτροπές για την Υπεράσπιση της Επανάστασης (Comités de Defensa de la Revolución, CDR) εξασφάλιζαν τη χώρα κατά των διαρκών αποσταθεροποιητικών προσπαθειών του ξένου παράγοντα. Οι CDR εμπόδισαν την ανάπτυξη μεταστάσεων για δεκαετίες και ως σήμερα. Δεν είναι τυχαίο το σύνθημα των CDR: «Σε διαρκή εγρήγορση». Αυτό ήταν κάτι που αγνόησε ο Έβο Μοράλες. Ή, μάλλον, δεν αναγνώρισε την αληθινή του διάσταση, όπως απαιτούσαν οι περιστάσεις από τότε που πάτησε το πόδι του στο Παλάσιο Κουεμάδο.

Στη Βενεζουέλα, από την άλλη, ήταν η πολιτικο-στρατιωτική ενότητα που επεδίωξε ο Ούγο Τσάβες και οι βολιβιανές στρατιωτικές δυνάμεις, οι οποίες λειτουργούν ως εγγύηση για μια ασφαλή Βιετναμοποίηση σε μια ενδεχόμενη ένοπλη σύγκρουση με τις Ηνωμένες Πολιτείες. Ακόμη και στη Βενεζουέλα, αυτές οι πολιτοφυλακές έχουν ειδικευτεί και απλώνονται στην υπεράσπιση εταιριών στρατηγικής εθνικής σημασίας, με τα αποκαλούμενα «σώματα μάχης», τα οποία εγγυώνται τη λειτουργία κάθε παραγωγικής μονάδας, ενώ ταυτόχρονα είναι έτοιμα στο ενδεχόμενο σενάριο εκδήλωσης συνδυασμένης εσωτερικής και εξωτερικής επιθετικότητας.

Για πολλούς στρατηγικούς αναλυτές της Ουάσινγκτον, όπως και ο επιδραστικός Τόμας Μπαρνέτ, ο 21ος αιώνας θα πρέπει, από γεωπολιτικής άποψης, να επιδιώξει τον μέγιστο δυνατό εκβαλκανισμό της Λατινικής Αμερικής. Να δημιουργήσουν, να σχεδιάσουν, να βαθύνουν και να υποβοηθήσουν οικονομικά εσωτερικές συγκρούσεις, να επωφεληθούν και να υποθάλψουν εδαφικούς διεκδικήσεις όπως της βολιβιανής ανατολικής Ημισελήνου (που κατέπνιξε ο Έβο το 2008) και να αυξήσουν την αστάθεια στην περιοχή, ώστε να είναι αδύνατη η συστηματικοποίηση της υπεράσπισης των πλουτοπαραγωγικών πόρων της. Η καταστροφή ή η σοβαρή επιδείνωση της κατάστασης των κρατών-εθνών μας, όπως συνέβη στην Αφρική τη δεκαετία του 1960, με την απο-αποικιοποίηση, θα τους έδινε μεγαλύτερη πρόσβαση στους πόρους και θα επέτρεπε γερό πάτημα σε υπόγειες στρατηγικές.

Με την προοπτική του χρόνου, οι πόλεμοι στην πρώην Γιουγκοσλαβία – μετά στη Λιβύη και τώρα ο πόλεμος στη Συρία – παρείχαν ένα αποτελεσματικό εργαστήριο πειραματισμών, που από τότε έχουν επαναληφθεί, αν και με κάποιες αλλαγές, σε διάφορα παγκόσμια σενάρια. Για τη Λατινική Αμερική, αυτός είναι ο καθρέφτης του μέλλοντος. Η ολοκάθαρη αντανάκλαση όσων σχεδιάζουν οι αμερικανικές στρατιωτικές δυνάμεις – όπως η Rand ή το Συμβούλιο Εξωτερικών Σχέσεων, μεταξύ άλλων – για τη Νότια Αμερική, το οποίο επί του παρόντος βρίσκεται υπό αμφισβήτηση στο νέο πολυπολικό καθεστώς.

Αν και υπάρχουν πολλές λατινοαμερικάνικες ερμηνευτικές γραμμές για το πραξικόπημα στη Βολιβία (οι Βραζιλιάνικες πιέσεις με στόχο την ενεργειακή κυριαρχία στην περιοχή ή το Χιλιανό ενδιαφέρον για τον βολιβιανό Διωκεανικό διάδρομο), η αλήθεια είναι ότι η Βολιβία βρίσκεται στο κέντρο του νοτιαμερικάνικου Δρόμου του Μεταξιού που έχει προτείνει η Κίνα, όντας [η Βολιβία] νευραλγικό σημείο του διωκεανικού διαδρόμου και του Τρανςωκεανικού Σιδηρόδρομου (FTO). Όλοι αυτοί οι παράγοντες εξυψώνουν τη χώρα ως περιοχή πρώτης τάξης στη γεωστρατηγική διαμάχη μεταξύ Κίνας και Ηνωμένων Πολιτειών, και, επίσης, μέσα στο δικό της έδαφος, σύμφωνα με το Δόγμα Μονρώ. Για να μην αναφέρουμε την αγορά λιθίου και την επικείμενη εταιρική σχέση με τις κινεζικές εταιρείες για την βιομηχανική εξαγωγή του από το βολιβιακό έδαφος, την οποία διαπραγματευόταν ο Έβο. Πράγματα που σίγουρα έπαιξαν ρόλο στην επιτάχυνση των μηχανισμών του πραξικοπήματος.

Για όλα αυτά, ήταν απαραίτητο, η Βολιβία – που οδήγησε τους παγκόσμιους δείκτες της οικονομικής ανάπτυξης, της κοινωνικής ένταξης και της αναδιανομής του πλούτου – να μετατραπεί σε μια οιονεί αποτυχημένη χώρα, όπου σήμερα γίνονται εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας, χρηματοδοτημένα και αποσιωπημένα από χώρες, που ακόμη μια φορά πετύχανε τους παραδοσιακούς στόχους τους: να ξαναβουλιάξουν ένα περιφερειακό έθνος, που κατάφερε και ελευθερώθηκε από τα δεσμά που το είχαν προσδέσει στο ασύμμετρο παγκόσμιο καπιταλιστικό σύστημα.

*Το άρθρο του Alejo Brignole μετάφρασε η Λαμπρινή Θωμά. To mural που στολίζει το άρθρο είναι του Ντιέγκο Ριβέρα.