Ενδιαφέρουσες απόψεις

 του Θανάση Σκαμνάκη

Όταν χρησιμοποιούμε τον όρο γεωπολιτική ή γεωστρατηγική εννοούμε τους πολιτικούς συσχετισμούς, τις ανατροπές, τις ζώνες επιρροής και ισχύος των μεγάλων δυνάμεων του πλανήτη και εντός του πλανήτη. Αλλά ήδη έχει μπει στο παιχνίδι δυναμικά ένας ακόμη παράγοντας που δίνει στις αντιπαραθέσεις ακόμη ευρύτερες διαστάσεις, κυριολεκτικά διαπλανητικές.

Το διάστημα ορίζεται μετά τα 80 ή 100 χιλιόμετρα από το επίπεδο της θάλασσας. Τα 100 χιλιόμετρα είναι η γραμμή Κάρμαν, όπου μηδενίζεται η γήινη βαρύτητα.

Κι εμείς μεν βλέπουμε ένα ενιαίο χάος πάνω από τα κεφάλια μας, αλλά το διάστημα έχει τα δικά του χαρακτηριστικά, εξαιρετικά σημαντικά για τις διαστημικές πλεύσεις και έρευνες.

Υπάρχουν περιοχές με υψηλή ραδιενέργεια, δρόμοι όπου οι επιδράσεις της βαρύτητας των πλανητών επιταχύνουν την πορεία των διαστημοπλοίων, διάδρομοι όπου μπορούν να τοποθετηθούν στρατιωτικοί δορυφόροι για καλύτερο έλεγχο διαστήματος και Γης, καθώς και πλανήτες ή αστεροειδείς πλούσιους σε φυσικούς πόρους.

Εκεί λοιπόν, και σε πολλά επίπεδα, όπως και στη Γη, βρίσκεται εν εξελίξει μια τεράστιας σημασίας αναμέτρηση. Το πιο προφανές, και γνωστό, είναι η μέσω διαστήματος ανάπτυξη των πολεμικών δυνάμεων, της χρήσης των όπλων μέσω στόχευσης των δορυφόρων, καθώς και οι κατασκοπευτικοί δορυφόροι.

Ωστόσο αυτή είναι μόνο η μια όψη. Γιατί υπάρχουν πολλές ακόμη.

Κοντολογίς, δεν μπορεί να κάνεις ανάλυση των γεωπολιτικών συσχετισμών και να αφήνεις έξω την αναμέτρηση του διαστήματος.

Ο 17ος αιώνας ήταν ο αιώνας της ναυτικής κυριαρχίας της Μεγάλης Βρετανίας. Χάρη στην τεχνολογία της θάλασσας και των όπλων κυριάρχησε στον πλανήτη ως η πρώτη μεγάλη ιμπεριαλιστική δύναμη της εποχής του καπιταλισμού. Ανακαλύπτοντας και υποτάσσοντας μέσω της αποικιοκρατίας νέους κόσμους ή κυριαρχώντας σε παλιούς επέβαλε το δικό της στάτους και εκτόξευσε την οικονομία της.

Τώρα το παιχνίδι επαναλαμβάνεται;

Το αχανές διάστημα έχει τους πρωτοπόρους του, έχει τους εξερευνητές του.

Αναζητεί άραγε τους αποικιοκράτες του; Μιας νέας εποχής και μιας νέας εκδοχής;

Το πραγματικό Ελ Ντοράντο

Αν τραβήξουμε λίγο την κουρτίνα και ρίξουμε μόνο μια κλεφτή ματιά θα αντιληφθούμε πως εδώ η αναμέτρηση δεν γίνεται για το τίποτα. Ίσως εδώ να είναι το πραγματικό Ελ Ντοράντο.

Ας κοιτάξουμε λίγο προς τη Σελήνη (πριν στραφούμε στους άλλους αστεροειδείς).

Στη Σελήνη, λοιπόν, βρέθηκαν αποθέματα οξειδίων μετάλλων. Τα ξύσματα που πήραν από την επιφάνεια ή από πολύ μικρό βάθος οδηγεί στη βεβαιότητα πως στο υπέδαφος υπάρχουν αποθέματα πυριτίου, τιτανίου, μετάλλων σπάνιων γαιών και αλουμινίου.

Αλλά αυτό είναι μόλις η αρχή. Θεωρείται πως στη Σελήνη μπορεί να υπάρχουν μέχρι και 1 εκατ. τόνοι ηλίου-3. Στη Γη υπάρχει το ήλιον-4 σε μεγάλες σχετικά ποσότητες αλλά ελάχιστο ήλιον-3. Το στοιχείο αυτό είναι βασικό για την επίτευξη της πυρηνικής σύντηξης, δηλ. της παραγωγής ενέργειας σε μεγάλες ποσότητες χωρίς ραδιενεργά κατάλοιπα. Πρόκειται για ένα σχέδιο της επόμενης δεκαετίας (ίσως και πιο πέρα) αλλά το οποίο, όπως λένε κινέζοι ερευνητές, θα λύσει τις ανάγκες της Γης σε ενέργεια για τα υπόλοιπα 10.000 χρόνια. Χωρίς επιβάρυνση του κλίματος.

Στη Σελήνη, στη σκοτεινή νότια περιοχή της, υπάρχουν κρατήρες που δεν τους βλέπει ποτέ ο ήλιος και στους οποίους η θερμοκρασία φτάνουν στους -230οC.

Σ’ αυτή την θερμοκρασία διατηρούνται κρύσταλλοι πάγου, άρα πιθανόν να μπορεί να παραχθεί νερό, χρήσιμο για μια επιχείρηση αποικισμού του δορυφόρου από τους ανθρώπους, αλλά και οξυγόνο και υδρογόνο, από τα οποία μπορούν να παραχθούν καύσιμα για τα διαστημόπλοια. Με δεδομένο ότι η έλλειψη βαρύτητας κάνει πολύ ευκολότερη την εκτόξευση των διαστημοπλοίων, τα οποία για την απογείωση χρειάζονται τη μεγαλύτερη ποσότητα καυσίμων ώστε να βγουν από την έλξη της Γης, ο νότος της Σελήνης γίνεται ιδανικός σταθμός για την περαιτέρω πορεία στο διάστημα.

Υπάρχουν ακόμη αρκετές αμφιβολίες για τα πιο πάνω, σχετικά με τις ποσότητες και τις ποιότητες, μεταλλευμάτων, πάγου κ.λπ., οι οποίες αναμένεται να διευκρινιστούν από τις αποστολές οχημάτων ρόβερ το επόμενο διάστημα.

Η ρομαντική μας Σελήνη λοιπόν είναι το μήλον της έριδος

Οι ΗΠΑ το 2017 εκπόνησαν το πρόγραμμα Άρτεμις για την εξασφάλιση της ανθρώπινης παρουσίας στη Σελήνη, με την τοποθέτηση σε τροχιά του διαστημικού σταθμού Luna Gateway, που θα λειτουργήσει ως βάση των αποστολών και των εξερευνήσεων στη Σελήνη. Στόχος είναι ο νότιος πόλος. Ο αρχικός προγραμματισμός ήταν η αποστολή αστροναυτών το 2024, ο οποίος μετατέθηκε για το 2026 και ως φαίνεται θα μετατεθεί και πάλι

Τα λεφτά είναι πολλά και οι προτεραιότητες έχουν αλλάξει στη μεγάλη χώρα. Γι’ αυτό και στρέφονται στους ιδιώτες.

Και οι Κινέζοι σπεύδουν. Το 2019 το μη επανδρωμένο Chang’e-4 έγινε το πρώτο διαστημικό σκάφος που προσεδαφίστηκε στη σκοτεινή, και ενδιαφέρουσα, πλευρά της Σελήνης.

(Οι Κινέζοι επίσης έστειλαν και στον Άρη όχημα, το οποίο «περπάτησε τον κόκκινο πλανήτη. Το τρίτο όχημα μετά τα δύο της NASA).

Το 2021 Κίνα και Ρωσία υπέγραψαν μνημόνιο για την κατασκευή από κοινού βάσης στη Σελήνη με το όνομα Διεθνής Σεληνιακός Ερευνητικός Σταθμός.

Το 2026 σχεδιάζουν να στείλουν τρεις επανδρωμενες αποστολές και μέχρι το 2028 ή το 2030 να έχουν μόνιμη παρουσία στη Σελήνη δημιουργώντας μέχρι το 2035 μια βάση πλήρως έτοιμη.

Ο Σι Τζινπινγκ δήλωσε πως η Κίνα σχεδιάζει να ξεπεράσει όλα τα έθνη και να γίνει η κορυφαία διαστημική δύναμη μέχρι το 2045.

Εν τω μεταξύ ο Ινδικός Οργανισμός Διαστημικής Έρευνας (ISRO) έστειλε στο νότιο πόλο της Σελήνης έναν ανιχνευτή για επιστημονικές παρατηρήσεις, ενώ σχεδιάζει και περαιτέρω ρομποτικές αποστολές, με φιλοδοξία να προσεληνωθεί με πλήρωμα μέχρι το 2040.

Οι Ρώσοι, από την άλλη μεριά είχαν μια αποτυχημένη απόπειρα πέρσι με την αποστολή του Luna-25 και έχουν χάσει πολύτιμο έδαφος. Οπότε στρέφονται μάλλον περισσότερο στη συμμετοχή τους στο κοινό ρωσοκινεζικό πρόγραμμα.

Υπάρχουν όμως και μερικές πλευρές ακόμη, όχι λιγότερο ενδιαφέρουσες. Στα 400 χλμ. περίπου από τη Γη, λειτουργεί ένας Διεθνής Διαστημικός Σταθμός. Συναρμολογήθηκε το 1998 και από το 2000 φιλοξενεί διεθνές πλήρωμα το οποίο πραγματοποιεί επιστημονικά πειράματα στις συνθήκες έλλειψης βαρύτητας.

Εκεί λοιπόν έχουν δημιουργήσει ζωντανό ιστό με τρισδιάστατο εκτυπωτή και βιο-μελάνι. Στο διάστημα συνθήκες έλλειψης βαρύτητας (η οποία καταστρέφει το ευαίσθητο υλικό και η ποσότητα που μπορεί να παραχθεί είναι περιορισμένη) μπορούν να εκτυπώσουν ένα είδος ικριώματος και στη συνέχεια να προσθέσουν πάνω του στοιχεία, γεγονός που οδηγεί προς τη δυνατότητα εκτύπωσης ανθρώπινων οργάνων.

Από το 2025 έχει προγραμματιστεί η έρευνα για το πως η μικροβαρύτητα και η ακτινοβολία που υπάρχει στο διάστημα επηρεάζουν την ανάπτυξη νεοπλασματικών

όγκων.

Όμως οι συγκρούσεις στη Γη, έχουν αναστείλει πολλά από τα προγράμματα, καθώς οι ΗΠΑ έχουν βάλει τον κόσμο σε ψυχροπολεμική τροχιά.

Από την άλλη μεριά, η Κίνα έχει δημιουργήσει και λειτουργεί τον δικό της διαστημικό σταθμό, τον Τιανγκόνγκ-3, και οι κινέζοι ηγέτες δηλώνουν πως επιδιώκουν να φιλοξενήσουν διεθνείς αστροναύτες και να συνεργαστούν “με όλες τις χώρες που έχουν δεσμευτεί για την ειρηνική χρήση του διαστήματος”.

Ο Δίας είναι ένας επόμενος άμεσος στόχος των διαστημικών προγραμμάτων. To Europa Clipper, προϊόν της αμερικανοευρωπαϊκής συνεργασίας ετοιμάζεται. Η εκτόξευσή του έχει προγραμματιστεί για τις 10 Οκτωβρίου. Η αποστολή του είναι να ερευνήσει αν στην Ευρώπη, τον δορυφόρο του Δία, μπορεί να αναπτυχθεί ζωή, καθώς οι επιστήμονες θεωρούν πως έχει όλα τα κατάλληλα χημικά συστατικά.

Το νομικό κενό. Ποιος έχει τα δικαιώματα;

Το μέγιστο ζήτημα που ανακύπτει μπορεί και να έχει την ονομασία του νομικού προβλήματος, αν και στην ουσία είναι πολιτικό, στρατηγικό και οικονομικό.

Τι θα γίνει με τις κυριαρχίες; Νομικό πλαίσιο που να ορίζει ποιος έχει τι, δεν υπάρχει.

Υπάρχει η Συνθήκη για το διάστημα από το 1967, ως συμφωνία του Ψυχρού Πολέμου, και στην οποία οριζόταν πως «το διάστημα, συμπεριλαμβανομένης και της Σελήνης και άλλων ουρανίων σωμάτων, δεν υπόκειται σε εθνική ιδιοποίηση με αξίωση κυριαρχίας, με χρήση ή κατοχή ή με οποιονδήποτε άλλο μέσο» και η εξερεύνηση «πραγματοποιείται προς όφελος και προς το συμφέρον όλων των χωρών, ανεξάρτητα από τον βαθμό οικονομικής ή επιστημονικής ανάπτυξης τους, και αποτελεί περιουσία όλης της ανθρωπότητας».

Αυτά το αφελές εκείνο διάστημα που η γνώση του τι περιέχει το διάστημα ήταν περιορισμένη. Στο παρόν όμως παίζονται πολλά εκεί.

Οπότε το 1979 έγινε μια απόπειρα να οριστούν σαφέστερα κάποια πράγματα, με τη Συμφωνία για τη Σελήνη, την οποία όμως δεν έχουν επικυρώσει ΗΠΑ, Ρωσία και Κίνα και άρα η αξία της είναι μόνο θεωρητική.

Αντίστοιχα, την επόμενη ιστορική φάση, το 2020 οι ΗΠΑ και οι πρόθυμοι σύμμαχοί τους (Μεγ. Βρετανία, Αυστραλία, Καναδά, Ιαπωνία, Πολωνία, η Ουκρανία, το Ισραήλ κ.λπ., το όλον 20) συνάπτουν τη Συμφωνία Άρτεμις, με την οποία απορρίπτουν την άποψη πως οι σεληνιακές δραστηριότητες αποτελούν κοινή κληρονομιά και περιουσία όλης της ανθρωπότητας. Αντίθετα η Συμφωνία κάνει λόγο για «ζώνες ασφαλείας» και κατοχυρώσεις των εξορύξεων.

Η Ρωσία και η Κίνα αποκλείονται ρητά από τη Συμφωνία και άλλες 170 χώρες αρνούνται να την υπογράψουν.

Οι Ρώσοι περιγράφουν τη Συμφωνία ως εισβολή στη Σελήνη που θα μπορούσε να την μετατρέψει σε Αφγανιστάν ή Ιράκ.

Για να γίνει ακόμη πιο δραματικό το όλον ας προσθέσουμε πως το ΝΑΤΟ, το 2019 συμπεριέλαβε και το διάστημα στα επιχειρησιακά του πεδία, μαζί με την ξηρά, τον αέρα, τη θάλασσα και τον κυβερνοχώρο, και αποφάσισε τη δημιουργία διαστημικού κέντρου που λειτουργεί ήδη από το 2021 στο Ράμσταϊν της Γερμανίας.

Το 2021 η σύνοδος κορυφής του ΝΑΤΟ, έκανε ένα ακόμη βήμα, επέκτεινε τη ρήτρα αμοιβαίας άμυνας του άρθρου 5 ώστε να συμπεριλάβει και το διάστημα: “επιθέσεις προς, από, ή εντός του διαστήματος… θα μπορούσαν να είναι εξ ίσου επιβλαβείς για τις σύγχρονες κοινωνίες με μια συμβατική επίθεση. Τέτοιες επιθέσεις θα μπορούσαν να οδηγήσουν στην επίκληση του άρθρου 5». Δηλ. την κήρυξη πολέμου κατά εκείνου που παραβιάζει τα συμφωνημένα της …ειρηνικής δυτικής συμμαχίας!

Στρατιωτικοποίηση του διαστήματος

Κι έτσι λοιπόν ας έρθουμε στις στρατιωτικές εφαρμογές.

Κατ’ αρχήν η επιτήρηση της Γης. Οι σύγχρονοι στρατιωτικοί δορυφόροι υψηλών προδιαγραφών μπορούν να αναγνωρίσουν στη Γη αντικείμενα μέχρι 15 εκατοστών. Άρα να ξέρουν τι μάρκα παπούτσια φοράει ένας περιπατητής στη Μόσχα, ας πούμε.

Στα 35.786 χιλιόμετρα από τη Γη, όπου ξεκινάει η υψηλή γήινη τροχιά, η ταχύτητα ενός δορυφόρου ταυτίζεται με την ταχύτητα περιφοράς της Γης, οπότε ο δορυφόρος μπορεί να βρίσκεται συνεχώς πάνω από το ίδιο τμήμα εδάφους, σαν ακίνητος. Η ικανότητα ενός τέτοιου δορυφόρου είναι να επιτηρεί το 42% του πλανήτη μας. Σε αυτό το σημείο τοποθετούνται σε τροχιά οι στρατιωτικοί δορυφόροι. Εκεί λοιπόν είναι και οι αμερικάνικοι μεγάλης εμβέλειας και οι ρώσικοι και οι κινέζικοι.

Φυσικά σε αυτή τη δουλειά επιστρατεύονται αν χρειαστεί και οι λεγόμενοι ή φερόμενοι ως εμπορικοί δορυφόροι. Για παράδειγμα, το 2003 στην επίθεση των ΗΠΑ κατά του Ιράκ το 68% των αμερικάνικων πυρών καθοδηγήθηκαν από το διάστημα. Το 80% των δορυφόρων αυτών ήταν εμπορικοί.

Επί πλέον, οι τρεις μεγάλες δυνάμεις έχουν κατασκευάσει μια σειρά όπλων ακριβείας τα οποία μπορούν να καταρρίψουν δορυφόρους τόσο από το διάστημα όσο και από τη Γη. Πρόκειται για βαλλιστικούς πυραύλους, λέιζερ που εκτοξεύονται από τη Γη και φτάνουν μέχρι τη γεωστατική τροχιά (στα 35.786χλμ), μικροκύματα υψηλής ισχύος και κυβερνοεπιθέσεις.

Υπάρχει επίσης η δυνατότητα «τύφλωσης» δορυφόρων με ψεκασμό χημικών ουσιών, ενέργεια για την οποία έχουν κατηγορήσει οι ΗΠΑ την Κίνα.

Οι ΗΠΑ ήδη από το 2019 ίδρυσαν τη Διαστημική Δύναμη, ως νέο κλάδο των Ενόπλων Δυνάμεων. Ομοίως η Κίνα και η Ρωσία έχουν εντάξει τις διαστημικές δυνάμεις στον στρατιωτικό κλάδο.

Ένα αποχαρακτηρισμένο έγγραφο των αμερικανικών υπηρεσιών μιλούσε, πριν κάποια χρόνια ακόμη, για την κατασκευή υπόγειας στρατιωτικής βάσης στη Σελήνη, που θα φιλοξενούσε σύστημα βομβαρδισμού της Γης.

Προς το παρόν το σχέδιο της Διαστημικής Δύναμης είναι να κατασκευάσει το λεγόμενο Σύστημα Προσεληνιακών Οδών (Cislunar Highway Patrol System, CHPS) το οποίο θα περιπολεί στο διάστημα και θα παρέχει «κρίσιμη εθνική άμυνα για τη Σελήνη και πέραν αυτής». Τουτέστιν να εμποδίζει τους ανταγωνιστές να προσεγγίσουν, καθώς το διάστημα ανάγεται σε κρίσιμο εθνικό πεδίο, χρήζον της σχετικής άμυνας.

Για να έχουμε μια εικόνα, το 2023 στο διάστημα «κυκλοφορούσαν» 4.900 ενεργοί δορυφόροι και από αυτούς περίπου 3.000 είναι των ΗΠΑ, περίπου 1.000 ρωσικοί και περίπου 500 της Κίνας

Η στρατιωτική δύναμη των ΗΠΑ αυξάνεται γρήγορα, παρά το ότι το γενικό διαστημικό πρόγραμμα σημειώνει πολλές καθυστερήσεις. Ο Μπάιντεν παρότι ανέστειλε το σχέδιο Άρτεμις που είχε ανακοινώσει ο Τραμπ, ενέτεινε τις στρατιωτικές έρευνες και εφαρμογές.

Υπό όλες αυτές τις συνθήκες παίρνει πιο δραματική διάσταση το τι γίνεται με τους ιδιώτες δισεκατομμυριούχους, τον Ελον Μασκ, τον Τζεφ Μπέζος, τον Ρίτσαρντ Μπράσον, την Boing κ.λπ. που έχουν αναπτύξει όχι μόνο θεωρητικό αλλά και πρακτικό ενδιαφέρον για το διάστημα. Αυτό όμως θα είναι θέμα του επόμενου άρθρου.