Το αποτύπωμα της κρίσης
Του Σπύρου Σακελλαρόπουλου*
Ενα από τα σημαντικότερα ζητήματα που έχουν απασχολήσει τη δημόσια σφαίρα τα τελευταία χρόνια είναι το κατά πόσο η εφαρμογή των μνημονίων και οι επιπτώσεις της οικονομικής κρίσης συνέβαλαν ή όχι στη διεύρυνση των κοινωνικών ανισοτήτων. Αυτό που θα δείξουμε σε αυτή τη σύντομη παρέμβαση είναι ότι αφενός αυξήθηκαν οι κοινωνικές ανισότητες αλλά ότι αφετέρου υπήρξαν ανακατατάξεις και στο εσωτερικό των ευπορότερων στρωμάτων.
Σε ό,τι αφορά στο συνολικό πλαίσιο, σύμφωνα με τα πιο πρόσφατα στοιχεία της ΕΣΥΕ, η έρευνα του 2016, που είχε ως περίοδο αναφοράς εισοδήματος το έτος 2015, φανερώνει ότι η ανισότητα μεταξύ του πιο πλούσιου 20% και του φτωχότερου 20% έχει μεγαλώσει την περίοδο 2009-2015: το πλουσιότερο πέμπτο των νοικοκυριών διέθετε εισόδημα μεγαλύτερο από το φτωχότερο πέμπτο κατά 5,8 φορές το 2009, 6,0 το 2011 και 6,6 το 2015.
Αντίστοιχα και ο συντελεστής ανισότητας Gini (1) έχει αυξηθεί από το 33,1 το 2008 στο 34,3 το 2015, με αποτέλεσμα η Ελλάδα να κατατάσσεται το 2014 τρίτη μεταξύ των μελών της ΕΕ-15 σε επίπεδο εισοδηματικής ανισότητας, ενώ ταυτόχρονα παρουσίασε την τρίτη υψηλότερη μεταβολή σε βαθμό ανισότητας για την περίοδο 2009-2014 (όπου υπάρχουν διαθέσιμα στοιχεία). Ταυτόχρονα, το πιο εύπορο δεκατημόριο βλέπει να διατηρείται σταθερή η συμμετοχή του στο 25% του εισοδήματος σε όλο το διάστημα 2008-2015, αλλά το πιο φτωχό δεκατημόριο τη βλέπει να μειώνεται από το 2,5 στο 2,0, δηλαδή η αναλογία του πιο φτωχού 10% σε σχέση με το πιο πλούσιο 10% μεταβάλλεται από το 1/10 στο 1/12,5. H εξέλιξη αυτή δεν πρέπει να προκαλεί εντύπωση, αν αναλογιστούμε ότι το ποσοστό του φόρου εισοδήματος και των ασφαλιστικών εισφορών αυξήθηκε κατά 2,95% στα φτωχότερα νοικοκυριά και μόλις κατά 1,63% στα πλουσιότερα.
Πρόκειται για κατάσταση που γίνεται ακόμα χειρότερη, αν ληφθεί υπόψη το γεγονός ότι ο φόρος στα ακίνητα αυξήθηκε για τα φτωχά νοικοκυριά από το 0,14% του ακαθάριστου εισοδήματός τους (2010 οικονομικής ανισότητας σε μια κοινωνία. Οσο πλησιάζει προς το 1 η ανισότητα μεγαλώνει και αντίστροφα) στο 6,04% (2015), ενώ για τα πλουσιότερα από το 0,12% στο 2,46%.
Παράλληλα με το γεγονός ότι τα τελευταία χρόνια οι κοινωνικές ανισότητες αυξήθηκαν συντελέστηκε και μια αναδιανομή πλούτου στο εσωτερικό των ευπορότερων στρωμάτων. Αυτό δεν θα πρέπει να προκαλεί εντύπωση, δεδομένης της πρωτοφανούς οξύτητας της κρίσης, που λειτούργησε εκκαθαριστικά για πολλούς κραταιούς μέχρι πρότινος επιχειρηματικούς ομίλους, καθώς και για πληθώρα επιχειρήσεων μεσαίου βεληνεκούς.
Τα στοιχεία, λοιπόν, δείχνουν ότι το 2014 καταγράφηκαν έντεκα υπερδισεκατομμυριούχοι μόνιμοι κάτοικοι Ελλάδας, από εννιά που είχαν καταμετρηθεί το 2013, των οποίων η συνολική περιουσία αυξήθηκε από τα 16 δισ. δολάρια στα 18 δισ. Αντίστοιχα, το 2011 υπήρχαν 445 άνθρωποι που είχαν έκαστος περιουσία πάνω από 30 εκατ. δολάρια, με συνολική περιουσία 50 δισ. ευρώ ή το 24% του ΑΕΠ, αλλά το 2014 φτάνουν τους 565 και το σύνολο της περιουσίας τους εκτιμάται στα 70 δισ. δολάρια, δηλαδή περίπου στο 39,5% του ΑΕΠ.
Ωστόσο, υπήρξε και εκείνο το τμήμα της οικονομικής ελίτ που είδε τη θέση του να αποδυναμώνεται. Ετσι, οι εκατομμυριούχοι στην Ελλάδα θα μειωθούν μεταξύ 2006 και 2016 από 54800 σε 40.000, οι έχοντες πάνω από 10 εκατ. πέφτουν από τους 2.050 στους 1.500, ενώ οι διαθέτοντας πάνω από 100 εκατ. από τους 85 στους 62. Τα στοιχεία αυτά δείχνουν την αντιφατικότητα των εκκαθαριστικών λειτουργιών της κρίσης, που για κάποιους μπορεί να είναι καταστροφή και για κάποιους άλλους ευκαιρία, αλλά σίγουρα για τη μεγάλη πλειοψηφία των εργαζόμενων αποτέλεσε κοινωνική λαίλαπα.
(1) o συντελεστής Τζίνι εκφράζει τον βαθμό οικονομικής ανισότητας σε μια κοινωνία. Οσο πλησιάζει προς το 1 η ανισότητα μεγαλώνει και αντίστροφα
* Καθηγητής στο Τμήμα Κοινωνικής Πολιτικής του Παντείου Πανεπιστημίου