Παρεμβάσεις

Οι εσωκομματικές εκλογές της 11^ης Νοεμβρίου στο ΠΑΣΟΚ: Η εξαγγελία της αδύνατης αυτομεταρρύθμισης

Του Σπύρου Σακελλαρόπουλου

Το πρώτο σημείο στο οποίο θα πρέπει να σταθούμε για να κατανοήσουμε τις πρόσφατες εξελίξεις που έλαβαν στο χώρο του ΠΑΣΟΚ, είναι να επιχειρήσουμε να ερμηνεύσουμε την ήττα των εκλογών του προηγούμενου Σεπτεμβρίου. Όπως δείχνουν όλες οι σχετικές δημοσιογραφικές πληροφορίες, ήταν μια ήττα που σχεδόν κανείς μέσα στην ηγετική ομάδα, και βεβαίως ούτε ο Γ. Παπανδρέου, περίμενε. Φαίνεται σα να ήταν πεπεισμένοι πως αφού έληγε η νεοδημοκρατική παρένθεση το ΠΑΣΟΚ με ένα τρόπο περίπου νομοτελειακό θα ξαναγύριζε στην Κυβέρνηση, άλλωστε έτσι δεν είχε γίνει και το 1993;

 Μόνο που το 2007 δεν ήταν 1993. Το 1990 το ΠΑΣΟΚ είχε χάσει τις εκλογές χωρίς να δημιουργήσει ρήξη με την κοινωνική συμμαχία που το στήριζε κι έχοντας διατηρήσει δεσμούς πολιτικού συνεχούς με το ακροατήριο της παραδοσιακής αριστεράς. Το 2007 τα πράγματα θα είναι εντελώς διαφορετικά. Το ΠΑΣΟΚ λαμβάνει το χαμηλότερο ποσοστό σε βουλευτικές εκλογές των τελευταίων 25 χρόνων εμφανίζοντας βαθιά ρήγματα στο κοινωνικό μπλοκ που το στήριζε  από το 1981 και μετά. Κι αυτό φυσικά δεν είναι τυχαίο, όπως και τίποτε, άλλωστε, στην πολιτική. Είναι αποτέλεσμα των πολιτικών που εφάρμοσε τόσο όταν ήταν Κυβέρνηση όσο και όταν ήταν στην αντιπολίτευση. Πολιτικών που αποσκοπούν στην προώθηση της καπιταλιστικής αναδιάρθρωσης και της συμμόρφωσης με τη στρατηγική του Ιμπεριαλισμού, ενίοτε και με πιο έντονο τρόπο σε σύγκριση με τη ΝΔ που στο κάτω- κάτω ήταν και στην Κυβέρνηση. Ακολουθώντας την γραμμή και των υπόλοιπων δυτικών σοσιαλδημοκρατικών κομμάτων το ΠΑΣΟΚ βρέθηκε να είναι στην αντίπαλη όχθη σε αναφορά με τις κοινωνικές δυνάμεις τις οποίες στις παρελθόν αντιπροσώπευε: υιοθέτηση της λιτότητας, υπεράσπιση της εργασιακής ευελιξίας, καμία ουσιαστική συμμετοχή στους κοινωνικούς αγώνες, αποδοχή των εκπαιδευτικών μεταρρυθμίσεων, υιοθέτηση του Ευρωσυντάγματος, καμία αντιπαράθεση με την πολιτική των ΗΠΑ.

Με τον τρόπο αυτό το ΠΑΣΟΚ βρέθηκε να πλαγιοκοπείται και από το αριστερά και από τα δεξιά του αφού η ΝΔ εμφανιζόταν, εκ φύσεως, πιο ικανή να διαχειριστεί τη νεοφιλελεύθερη πολιτική. Ουσιαστικά το πρόβλημα επί Γ. Παπανδρέου δεν είναι μόνο πως είναι πολύ συντηρητικό κόμμα για το εκλογικό του ακροατήριο, το πρόβλημα ενισχύεται από το γεγονός πως στην προσπάθειά του να αναδειχθούν τυχόν διαφορές με  τη ΝΔ υιοθετεί μια ακόμα πιο συντηρητική κοσμοθεωρία. Η μεταμοντέρνα προσέγγιση του σημερινού αρχηγού του ΠΑΣΟΚ υιοθετεί μια υπερβατική προβληματική η οποία αρνείται την ύπαρξη κοινωνικών ταυτοτήτων (μισθωτός, αγρότης, άνεργος κλπ) οι οποίες θεωρούνται αρχαϊσμοί και υιοθετείται μια αντίληψη πολλαπλών εντάξεων ανάλογα με τις πολιτικές, πολιτισμικές, ερωτικές, εκπαιδευτικές, κοινωνικές, οικογενειακές και λοιπές εντάξεις του κάθε ατόμου το οποίο ανήκει ταυτόχρονα σε πολλαπλούς μικρόκοσμους ίδιας σημασίας και βαρύτητας. Το αποτέλεσμα είναι το «νέο» ΠΑΣΟΚ να πρέπει να γίνει κι αυτό ευέλικτο, πληθυντικό, κατακερματισμένο χάνοντας το πολιτικό του στίγμα τόσο απέναντι στη ΝΔ όσο και απέναντι στο εκλογικό του ακροατήριο. Η ενσωμάτωση στη λογική της καπιταλιστικής αναδιάρθρωσης που έχει αρχίσει ήδη από τα μέσα της δεκαετίας του ’80 έρχεται να συμπαρασύρει τα όποια διακριτά του στοιχεία ακόμα κι όταν είναι στην αντιπολίτευση.

Βέβαια, δεν θα πρέπει να είμαστε άδικοι. Το πρόβλημα του ΠΑΣΟΚ οξύνεται υπό την ηγεσία του Γ. Παπανδρέου αλλά έχει ξεκινήσει πολύ καιρό πριν. Ήδη το πρόβλημα είχε αρχίσει να φαίνεται από τα τέλη της δεκαετίας του ’90 ως συνέπεια της υιοθέτησης της αναδιαρθρωτικής στρατηγικής μέσω του ιδεολογήματος του «εκσυγχρονισμού». Το ΠΑΣΟΚ χάνει τις εκλογές στην Τοπική Αυτοδιοίκηση το 1998 και τις Ευρωεκλογές του 1999. Η νίκη του το 2000 είναι οριακή και ύστερα από την ανοικτή στήριξη κεφαλαιακής διαπλοκής ΜΜΕ και  εργοληπτικών εταιρειών και της σαφούς προτίμησης των ΗΠΑ. Από εκεί και πέρα χάνονται όλες οι εκλογικές μάχες: Τοπική Αυτοδιοίκηση 2002 και 2006, Ευρωεκλογές 2004, Εθνικές Εκλογές 2004 και 2007. Το ΠΑΣΟΚ πληρώνει το τίμημα να μην έχει ταυτότητα και κατεύθυνση που να το διαφοροποιεί από τη ΝΔ.

Το παραπάνω αποδεικνύεται από το γεγονός πως στις εκλογές του 2007 το ΠΑΣΟΚ παρότι εμφάνισε μια μικρή ανάκαμψη στα αγροτικά στρώματα, στα υπόλοιπα λαϊκά στρώματα γνώρισε τις μεγαλύτερες απώλειες καταλήγοντας να είναι κόμμα χωρίς συγκεκριμένη κοινωνική υποστήριξη.

Μέσα σε αυτό το πλαίσιο η εσωτερική αναμέτρηση της 11^η Νοεμβρίου εμφανίστηκε ως απόπειρα απάντησης σε μια χρόνια κρίση. Εκτιμούμε, ωστόσο, πως όσο δεν υπάρχει αλλαγή στρατηγικής η κρίση αυτή θα βαθαίνει. Στην πραγματικότητα και το ίδιο το αποτέλεσμα δείχνει τα όρια μέσα στα οποία μπορεί να κινηθεί το ΠΑΣΟΚ. Βεβαίως ειπώθηκαν ορισμένες ερμηνείες αρκετά επιφανειακές: ο Παπανδρέου κέρδισε, επειδή είχε το όνομα, το μηχανισμό, ο Βενιζέλος είναι καιροσκόπος, αντιπαθής κλπ που δεν χρήζουν ιδιαίτερων σχολιασμών. Στην πραγματικότητα ο Παπανδρέου νίκησε επειδή προσπάθησε, έστω και διακηρυκτικά, να επιλύσει το πρόβλημα στρατηγικής του ΠΑΣΟΚ ενώ ο Βενιζέλος έκανε ότι μπορούσε για να αποδείξει πως δεν το έβλεπε.

Πώς είχαν τα δεδομένα μέχρι τις 17 Σεπτεμβρίου; Από τη μια υπήρχε ο Γ. Παπανδρέου ο δεξιότερος ίσως αστός πολιτικός, μετά βεβαίως τη Ν. Μπακογιάννη, και από την άλλη ο Β. Βενιζέλος ο οποίος αρκετές φορές αποστασιοποιήθηκε από τις κυρίαρχες πολιτικές κατευθύνσεις του ΠΑΣΟΚ: υποστήριξη Τσοχατζόπουλου το ’96, αντίθεση στο σχέδιο Ανάν, αντιπαράθεση για το 16.  Ωστόσο από την προκήρυξη των εσωκομματικών εκλογών τα πράγματα φάνηκε να αλλάζουν: Ο Βενιζέλος βρέθηκε να συμμαχεί με την πλειοψηφία της εκσυγχρονιστικής πτέρυγας και ο Παπανδρέου να καταγγέλλει τις ΗΠΑ!!! Τι είχε συμβεί; Πολύ απλά ανάγνωσαν με διαφορετικό τρόπο την κρίση του ΠΑΣΟΚ. Ο Βενιζέλος πίστεψε πως η λύση του προβλήματος ήταν η διακήρυξη της εγγύησης της ενότητας και η προοπτική της επανόδου στην εξουσία, Καμία αναφορά στο πώς θα γινόταν αυτό, στο ποιο περιεχόμενο θα είχε η πολιτική προσπάθεια επανοικιοποίησης του κόσμου που έφυγε από την επιρροή του ΠΑΣΟΚ. Καμία προσπάθεια ερμηνείας των αιτίων που οδήγησαν στις απανωτές πολιτικές ήττες. Όλα έμοιαζαν σαν να ήταν αποτέλεσμα των προσωπικών ευθυνών του Προέδρου του ΠΑΣΟΚ, η αντικατάσταση του οποίου θα έφερνε τον πολυπόθητο στόχο, την επανακατάκτηση της κυβερνητικής εξουσίας Αντίθετα, ο Γ. Παπανδρέου κατανόησε πως το διακύβευμα δεν ήταν η επιβεβαίωση του γεγονότος πως το ΠΑΣΟΚ είναι ένα κόμμα όπως η ΝΔ, όπου απλώς έχει ανεπαρκή ηγετική ομάδα, αλλά ακριβώς το αντίστροφο: Το ΠΑΣΟΚ έπρεπε να φανεί πως από εδώ και πέρα θα είναι ένα διαφορετικό κόμμα. Η στάση αυτή βρήκε ανταπόκριση στον κόσμο που κινείται στις κομματικές παρυφές του κόμματος, και γι’ αυτό ο Γ. Παπανδρέου κέρδισε

Ωστόσο και αυτή η «λύση» δεν αποτελεί παρά «ασπιρίνη για τον καρκίνο» στο σημερινό πρόβλημα του ΠΑΣΟΚ. Κι αυτό γιατί πέραν ορισμένων διακυρήξεων πουθενά όλο αυτό το διάστημα δεν έγινε σαφές που το ΠΑΣΟΚ διαφοροποιείται ριζικά από τη ΝΔ σε επίπεδο προγραμματικού σχεδιασμού. Ορισμένα παραδείγματα είναι χαρακτηριστικά: Ποιες είναι οι διαφορές ΝΔ και ΠΑΣΟΚ σε σχέση με το ασφαλιστικό ή το άρθρο 16; Τι λέει το ΠΑΣΟΚ για την ιδιωτικοποίηση του ΟΤΕ και της ΔΕΗ; Ποια στάση θα έχει απέναντι στο ενδεχόμενο ενός πολέμου στο Ιράν; Θα αποδεχτεί ένα νέο σχέδιο Ανάν;

Το πρόβλημα, λοιπόν, του ΠΑΣΟΚ είναι πως ούτε και μετά τις 11 Νοεμβρίου μπορεί να πείσει τα ευρύτερα λαϊκά στρώματα πως έχει αλλάξει και σκοπεύει να ακολουθήσει μια διαφορετική πολιτική. Τα ευρήματα των πιο πρόσφατων δημοσκοπήσεων είναι ενδεικτικά:

• Στο ερώτημα «ποια κυβέρνηση μπορεί να αντιμετωπίσει καλύτερα τα προβλήματα της χώρας;» το 39% απαντά καμία, το 31% απαντά η ΝΔ και μόνο το 22% απαντά το ΠΑΣΟΚ.
•  Στη ερώτηση αν η εκλογή νέου Προέδρου θα οδηγήσει στο ξεπέρασμα της κρίσης το 53% απαντά πως θα συνεχιστεί, ενώ και μεταξύ των ψηφοφόρων του ΠΑΣΟΚ υπάρχει ένα 33% που πιστεύει πως θα συνεχιστεί.
• Στο ερώτημα αν μετά την νέα εκλογή το ΠΑΣΟΚ έχει περισσότερες ή λιγότερες πιθανότητες να κερδίσει τις επόμενες βουλευτικές εκλογές το 42% πιστεύει πως έχει λιγότερες πιθανότητες και μόνο το 33% πως έχει περισσότερες, ενώ και μεταξύ των ψηφοφόρων του ΠΑΣΟΚ υπάρχει ένα 23% που πιστεύει πως έχει λιγότερες.
• Στην ερώτηση αν μετά τις προεδρικές εκλογές οι ψηφοφόροι αισθάνονται περισσότερο ή λιγότερο κοντά στο ΠΑΣΟΚ το 68% θεωρεί πως δεν έχει αλλάξει κάτι στη στάση του και μόνο το 17% αισθάνεται περισσότερο κοντά ενώ υπάρχει και ένα 11% που αισθάνεται λιγότερο κοντά.
• Σε σχέση με το ποιος μεταξύ των Καραμανλή και Παπανδρέου εκφράζει αυτονομία από τα οικονομικά συμφέροντα ο Καραμανλής παίρνει 44% και ο Παπανδρέου 24%.
• Στο ερώτημα ποιος μεταξύ των Καραμανλή και Παπανδρέου αντιπροσωπεύει καλύτερα τον τύπο του ηγέτη ο Καραμανλής παίρνει 49% και ο Παπανδρέου 29%.
• Στο ερώτημα αν η ΝΔ βαδίζει σε σωστή ή λάθος κατεύθυνση το 38% πιστεύει πως βαδίζει σε σωστή κατεύθυνση και το 47% σε λάθος. Στο ίδιο ερώτημα για το ΠΑΣΟΚ, το 14% πιστεύει πως βαδίζει σε σωστή κατεύθυνση και το 66% σε λάθος. Το πιο ενδιαφέρον είναι πως μεταξύ των ψηφοφόρων του ΠΑΣΟΚ το 50% θεωρεί πως το κόμμα βαδίζει σε λάθος κατεύθυνση και μόνο το 26% πως βαδίζει σε σωστή. Το πράγμα αποκτά ακόμα μεγαλύτερη σημασία αν λάβουμε υπόψη και το σχετικά συγκριτικά στοιχεία όπου το 2004 το 19%, του συνόλου πίστευε πως το ΠΑΣΟΚ βαδίζει σε σωστή κατεύθυνση, το 2005 το 20%, το 2006 το 15% και το 2007 μόλις το 14%. Αντίστοιχα, το 2004 το 51% του συνόλου πίστευε πως το ΠΑΣΟΚ βαδίζει σε λάθος κατεύθυνση, το 2005 το 54%, το 2006 το 62% και το 2007 το 66%.
• Τελευταίο, αλλά όχι έσχατο, στο ερώτημα ποια κυβέρνηση μπορεί να αντιμετωπίσει καλύτερα τα προβλήματα της χώρας το 27% πιστεύει αυτό μπορεί να το κάνει μια κυβέρνηση της ΝΔ, το 20% μια κυβέρνηση του ΠΑΣΟΚ και το 43% καμία από τις δύο.

Τι προκύπτει από όλα αυτά; Ότι υπάρχει μια γενικευμένη αμφισβήτηση σχετικά με το κατά πόσο το ΠΑΣΟΚ θα μπορέσει να αποτελέσει ένα εναλλακτικό πόλο αστικής εξουσίας άσχετα με το ποιος είναι ο αρχηγός του. Κι είναι ενδιαφέρον το γεγονός της χαμηλής αποδοχής αμέσως μετά την εκλογή του Παπανδρέου όπου θα περίμενε κανείς μια περίοδο «χάριτος». Ωστόσο, η αδυναμία έκφρασης ενός διαφορετικού πολιτικού σχεδίου αναπαράγει τα προβλήματα της τελευταίας δεκαετίας. Και βέβαια για την πλευρά της επαναστατικής αριστεράς αυτό που ενδιαφέρει είναι η όξυνση των αντιφάσεων του ΠΑΣΟΚ και η διεύρυνση της επιρροής της και στο δικό του πολιτικό ακροατήριο. Όμως για να γίνει κάτι τέτοιο, πέρα από ευχολόγια, χρειάζεται κοινή πολιτική δράση, επιλογή στόχων όπου ενδεχόμενη ανατροπή συσχετισμών θα βελτιώσει τη ζωή των λαϊκών στρωμάτων, συνεργασία από τα κάτω, υιοθέτηση αιτημάτων που αντανακλούν ώριμες κοινωνικές διεργασίες. Ήδη το θέμα του ασφαλιστικού αποτελεί μια πολύ καλή ευκαιρία. Ας μην την χάσουμε και αυτή…

Πηγές

Βερναρδάκης Χ, «Υπάρχει πράγματι στο ΠΑΣΟΚ;», www.vernardakis.gr  

Βερναρδάκης Χ., «Το κοινωνικό και το εκσυγχρονιστικό ΠΑΣΟΚ», Ελευθεροτυπία της 13/11/2007

Πανταζόπουλος Α., «Χωρίς Ταυτότητα» στο Βήμα της 18/11/2007.

VPRC, Η πολιτική συγκυρία μετά την επανεκλογή Παπανδρέου», Νοέμβριος 2007.

Public Issue, Βαρόμετρο Νοεμβρίου, http://www.electionwatch.gr/index.php/2007/11/12/analysi_varometro_noe07/