Το ευρωπαϊκό οικοδόμημα διευκολύνει την ενδημική διαφθορά
Υποτίθεται ότι στην ΕΕ υπάρχουν αυστηροί κανόνες για να αποφεύγονται μορφές αθέμιτης επιρροής από οικονομικά συμφέροντα. Βεβαίως, στην πράξη ορισμένες φορές αποδεικνύεται το αντίθετο: οι κανόνες αυτοί απλώς «ρυθμίζουν», αλλά σίγουρα δεν καταστέλλουν τη διαφθορά.
Το πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η συνεχιζόμενη πρακτική των «περιστρεφόμενων θυρών», δηλαδή του τρόπου με τον οποίο στελέχη του μηχανισμού της Ένωσης, καταλήγουν σε ιδιαίτερα καλά αμειβόμενες θέσεις στον ιδιωτικό τομέα, στις οποίες και μεταφέρουν την εμπειρία τους ώστε να διευκολύνουν τις σχετικές επιχειρήσεις στο να εξασφαλίσουν πιο συμφέρουσες ρυθμίσεις.
Η περίπτωση της Νέλι Κρους
Η πιο κραυγαλέα πρόσφατη περίπτωση ήταν αυτή της Επιτρόπου Νέλι Κρους. Βετεράνος της ολλανδικής πολιτικής σκηνής η Κρους στη δεκαετία του 1990 είχε στραφεί κυρίως προς τον ιδιωτικό τομέα. Το 2004 έγινε Επίτροπος Ανταγωνισμού στην πρώτη Επιτροπή Μπαρόζο, ενώ στη δεύτερη επιτροπή Μπαρόζο ανέλαβε το χαρτοφυλάκιο της Ψηφιακής Ατζέντας και μια θέση Αντιπροέδρου της επιτροπής.
Ολοκληρώνοντας τις δύο θητείες της στην Κομισιόν, η Κρους περίμενε να εξαντληθεί το διάστημα των 18 μηνών, κατά τη διάρκεια του οποίου όσοι διατέλεσαν Επίτροποι, καλούνται να ζητούν την άδεια της Επιτροπής πριν αναλάβουν κάποια δραστηριότητα απαγορεύεται να κάνουν λόμπινγκ υπέρ συμφερόντων, για να αναλάβει μια ανώτερη θέση στην εταιρεία Uber. Γι’ αυτό τον λόγο και όλη αυτή την περίοδο οι πρώην επίτροποι συνεχίζουν να λαμβάνουν το ήμισυ των αποδοχών που ελάμβαναν όταν ήταν στην Επιτροπή, ώστε να μην έχουν ανάγκη αμέσως να αναζητήσουν εργασία.
Τον Ιούλιο του 2022 ήρθαν στη δημοσιότητα τα λεγόμενα Uber Files, μια έρευνα από τη Διεθνή Σύμπραξη Ερευνητικών Δημοσιογράφων στη βάση στοιχείων που δόθηκαν στην εφημερίδα Guardian. Τα στοιχεία περιλάμβαναν 124.000 έγγραφα που περιέγραφαν το πώς λειτουργούσε η πολυεθνική και κυρίως το πώς προσπαθούσε να επηρεάσει κυβερνήσεις και τους ευρωπαϊκούς θεσμούς, με δεδομένη την αντίθεση που υπήρχε από αρκετές χώρες σε τέτοιες «εφαρμογές».
Ένα από τα στοιχεία που αποκαλύφθηκαν ήταν ότι η Νέλι Κρους και το επιτελείο της είχαν αρκετές επαφές με την Uber ήδη από το 2013 και ότι η εταιρεία ανησυχούσε μήπως και αυτές οι επαφές έρθουν στη δημοσιότητα. Άλλωστε, σε όλη τη μεταβατική περίοδο η Κρους με τον έναν ή τον άλλο τρόπο συνέχισε να υποστηρίζει τις θέσεις της Uber. Επιπλέον, εσωτερικά έγγραφα της Uber έδειξαν ότι ήδη από την εποχή που ήταν ακόμη Επίτροπος, η εταιρεία είχε αποφασίσει ότι θα προσφέρει ανώτερη θέση στην Κρους.
Τα λόμπι βασιλεύουν στις Βρυξέλλες
Ο αριθμός των ανθρώπων που ασχολούνται με το λόμπινγκ στις Βρυξέλλες εντυπωσιάζει. Υπολογίζονται σε 25.000, πολύ περισσότεροι από όσοι υπάρχουν στην Ουάσιγκτον. Από αυτούς οι 7.500 είναι διαπιστευμένοι στο ευρωκοινοβούλιο. Ξεκινούν από εκπροσώπους μεμονωμένων εταιρειών και κλαδικών οργανώσεων και καταλήγουν σε κράτη και τις κυβερνήσεις τους.
Αυτό δεν είναι άσχετο με τον τρόπο που λειτουργεί η ΕΕ. Η Ευρώπη είναι μια μεγάλη αγορά, η πρόσβαση στην οποία, αλλά και οι κανόνες με τους οποίους λειτουργεί σε μεγάλο βαθμό έχουν να κάνουν και με ρυθμιστικές αποφάσεις και κανονισμούς των ευρωπαϊκών κοινοτήτων. Από τις προδιαγραφές για τα γαλακτοκομικά προϊόντα, ή τους όρους λειτουργίας πλατφορμών όπως η Uber, μέχρι την προμήθεια φυσικού αερίου τα πεδία είναι πάρα πολλά. Και τα συμφέροντα πάρα πολύ μεγάλα.
Τυπικά, η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει αρκετά αυστηρούς κανόνες που υποχρεώνουν τους ευρωβουλευτές όπως και τα στελέχη της επιτροπής να δηλώνουν όλα τα εισοδήματα που λαμβάνουν (πέραν της ευρωμισθοδοσίας τους), όπως και να μην δέχονται δώρα φιλοξενίας που υπερβαίνουν τα 150 ευρώ.
Όμως, στην πράξη είναι σαφές ότι ευνοϊκές ρυθμίσεις ανταλλάσσονται συχνά με διάφορα «δώρα». Και οι «περιστρεφόμενες θύρες» είναι ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα.
Το πρόβλημα με τις «περιστρεφόμενες θύρες»
Το πρόβλημα με τις περιστρεφόμενες θύρες είναι ακριβώς ότι στελέχη των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων αναλαμβάνουν μετά να διευκολύνουν επιχειρήσεις να παρακάμπτουν τις αντιστάσεις των ευρωπαϊκών θεσμών ή να εξασφαλίζουν ευνοϊκές ρυθμίσεις για συγκεκριμένες επιχειρήσεις ή οργανωμένα συμφέροντα. Εκμεταλλεύονται ουσιαστικά τη γνώση που έχουν του τρόπου που λειτουργεί η ΕΕ, για να μπορέσουν να προωθήσουν συμφέροντα. Και εκεί που προωθούσαν – υποτίθεται – για χρόνια το συμφέρον της Ευρώπης και των ευρωπαίων πολιτών τώρα επιδιώκουν να κάνουν το ακριβώς αντίθετο.
Και αυτό εξηγεί τον τρόπο με τον οποίο «στρατολογούν» οι μεγάλες επιχειρήσεις. Το παράδειγμα του κλάδου των επιχειρήσεων υψηλής τεχνολογίας είναι πολύ χαρακτηριστικό. Πάνω από το 70% των λομπιστών της Google και της Facebook / Meta προηγουμένως εργάζονταν για τους ευρωπαϊκούς θεσμούς ή τις κυβερνήσεις των κρατών μελών.
Πολλά εκατομμύρια για λόμπινγκ
Το πώς όλη αυτή η κατάσταση δημιουργεί μια ενδημική συνθήκη διαφθοράς στην ΕΕ φαίνεται και από τα ποσά που δηλώνουν μεγάλες εταιρείες για νόμιμες πρακτικές λόμπινγκ. Το 2022 οι 50 εταιρείες με τα μεγαλύτερα σχετικά έξοδα είχαν προϋπολογισμούς λόμπινγκ 120 εκατομμυρίων ευρώ. Εταιρείες όπως η Bayer AG και η Apple έχουν προϋπολογισμούς 6,5 εκατομμυρίων ευρώ, ενώ στα 6 εκατομμύρια βρίσκονται οι προϋπολογισμοί της Google και της Meta.
Όταν μιλάμε για τέτοιους νόμιμους προϋπολογισμούς για την άσκηση επιρροής ουσιαστικά επάνω στους ευρωπαϊκούς θεσμούς, μπορεί κανείς να υποθέσει ότι πάντα θα υπάρχει και ο πειρασμός για ακόμη πιο «πειστική» άσκηση επιρροής, δηλαδή μέσα από «μαύρο» πολιτικό χρήμα.