Ενδιαφέρουσες απόψεις

Παναγιώτης Σωτήρης

Σε μια εποχή όπου ο ρόλος των πολιτικών κομμάτων τίθεται πολλαπλά υπό αίρεση και αμφισβήτηση και όπου τα κομματικά κείμενα λιγοστεύουν και υποκαθίστανται από τις επικοινωνιακές παρεμβάσεις των ηγετικών προσωπικοτήτων, το Κομμουνιστικό Κόμμα Κίνας φαντάζει μια εξαίρεση.

Όχι μόνο το κόμμα εξακολουθεί να παράγει σημαντικά κείμενα, αλλά και ορισμένα από αυτά αποκτούν μια ευρύτερη ιστορική βαρύτητα, καθώς ορίζουν μια στρατηγική σε σημαντικό βάθος χρόνου.

Και σε ορισμένα ντοκουμέντα από τη φύση τους αποκτούν ιδιαίτερη σημασία. Ένα από αυτό και το κείμενο για την ιστορία του Κομμουνιστικού Κόμματος Κίνας, που συζητιέται  αυτή την εβδομάδα σε ειδική ολομέλεια της Κεντρικής Επιτροπής. 

Η μακρά ιστορία των κομματικών ντοκουμέντων για την ιστορία του Κομμουνιστικού Κόμματος Κίνας

Στη διαδρομή του Κομμουνιστικού Κόμματος Κίνας τα κομματικά ντοκουμέντα που αποτιμούν την ίδια την ιστορία του κόμματος είναι ιδιαίτερα σημαντικά. Γι’ αυτό και είναι σπάνια. Το πρώτο εγκρίθηκε το 1945 και το δεύτερο το 1981.

Βεβαίως σε αυτό ακολούθησε και μια ορισμένη παράδοση που ερχόταν από τη Σοβιετική Ένωση. Η Ιστορία του Κομμουνιστικού Κόμματος της Σοβιετικής Ένωσης (Μπολσεβίκοι), που γράφτηκε στα τέλη της δεκαετίας του 1930 από μια επιτροπή στελεχών, αλλά υπό τη σαφή καθοδήγηση του ίδιου του Στάλιν, αποτελούσε ένα υπόδειγμα «επίσημης ιστορίας» που διαμόρφωνε μια εικόνα συνέχειας και ταυτότητας απόψεων ανάμεσα στον Λένιν και τον Στάλιν, διαμόρφωνε έναν «κανόνα» για την αφήγηση της Οκτωβριανής Επανάστασης, του Εμφυλίου Πολέμου και της στροφής της σταλινικής περιόδου και βεβαίως δικαίωνε πλήρως την απαξίωση των διαφόρων αντιπολιτεύσεων, συμπεριλαμβανομένων και των αιματηρών εκκαθαρίσεων της περιόδου 1937-1938. Μεταφρασμένο σε πλήθος γλώσσες το σχετικό εγχειρίδιο για πολλά χρόνια αποτέλεσε βασική πλευρά της κομματικής κατήχησης εκατομμυρίων κομμουνιστών.

Στην κινεζική περίπτωση το πρώτο σημαντικό ντοκουμέντο γράφτηκε το 1945, κατά βάση από τον ίδιο τον Μάο Τσε Τουνγκ και γι’ αυτό τον λόγο περιλαμβάνεται στις εκδόσεις των Απάντων του. Με τίτλο Απόφαση  για ορισμένα ζητήματα της ιστορίας του Κόμματός μας, εγκρίθηκε από τον Έβδομη Διευρυμένη Ολομέλεια της Έκτης Κεντρικής Επιτροπής του Κομμουνιστικού Κόμματος Κίνας, στις 20 Απριλίου του 1945.

Το ντοκουμέντο αυτό αποτιμά τα 21 πρώτα χρόνια της ιστορίας του Κομμουνιστικού Κόμματος Κίνας, χρόνια που συμπίπτουν με τον μετασχηματισμό του από μία σχετική μικρή οργάνωση, με παρουσία κυρίως σε μεγάλες πόλεις όπως η Σαγκάη, σε έναν τεράστιο πανεθνικό μηχανισμό, που είχε καταφέρει να διεξάγει ταυτόχρονα – και με μια αρκετά σύνθετη τακτική – τόσο έναν εθνικοαπελευθερωτικό αγώνα ενάντια στους Ιάπωνες όσο και έναν εμφύλιο πόλεμο ενάντια στους εθνικιστές του Κουμιτάνγκ.

Έχει το ενδιαφέρον ότι σε αυτό ο Μάο κυρίως επικεντρώνει την κριτική του διάφορες «δεξιές» και «αριστερές» παρεκκλίσεις, με ιδιαίτερη μάλιστα έμφαση στις δεύτερες, παρεκκλίσεις που είτε προσπάθησαν μηχανιστικά να μεταφέρουν την πρώιμη σταλινική λογική της «Τρίτης Περιόδου», είτε υποτίμησαν τη σημασία των τακτικών αναδιπλώσεων και κυρίως της μεγάλης προσπάθειας ώστε ένα Κομμουνιστικό Κόμμα να μπορέσει να γίνει το κόμμα που εκπροσωπούσε κατά βάση αγροτικές μάζες (κάτι που π.χ. η ΕΣΣΔ δεν κατάφερε ποτέ) και καλούσαν σε μια «διαρκή επανάσταση». Και παρότι το κείμενο έχει τις «υποχρεωτικές αναφορές» στον Στάλιν, στην πραγματικότητα αποτυπώνεται μια τακτική πιο σύνθετη από τον τρόπο που έβλεπε τότε την επαναστατική πολιτική η ΕΣΣΔ και τα άλλα «αδελφά» κόμματα. Και βέβαια σε αυτό το ντοκουμέντο κατοχυρώνεται και η αναφορά στον αδιαμφισβήτητο ρόλο του Μάο Τσε Τουνγκ στην ηγεσία του Κομμουνιστικού Κόμματος Κίνας, παραμονές ουσιαστικά της τελευταίας φάσης του κινεζικού εμφυλίου πολέμου που έληξε το 1949 με τη σαφή νίκη των κομμουνιστών . 

Το δεύτερο σημαντικό κείμενο έχει τίτλο Απόφαση πάνω σε μερικά ζητήματα για την ιστορίας του Κόμματός μας μετά την εγκαθίδρυση της Λαϊκής Δημοκρατίας της Κίνας, που εγκρίθηκε στην Έκτη Ολομέλεια της Ενδέκατης Κεντρικής Επιτροπής του Κομμουνιστικού κόμματος της Κίνας στις 27 Ιουνίου του 1981.

Το ντοκουμέντο αυτό έρχεται πέντε χρόνια μετά τον θάνατο του Μάο και την ήττα της μαοϊκής τάσης στην ηγεσία του ΚΚΚ. Είναι ένα κείμενο με έντονη τη σφραγίδα του Ντεγκ Σιαοπίνγκ, που με διάφορες παρεμβάσεις του κατά την επεξεργασία του συνέβαλε στο να πάρει την τελική μορφή του.

Σε αυτό το κείμενο το επίδικο είναι ακριβώς να δικαιολογηθεί το γιατί η Κίνα είχε ήδη κάνει μεγάλη στροφή σε σχέση με την μαοϊκή περίοδο και να ανοίξει ο δρόμος για τις πολιτικές που θα κάνουν την Κίνα το παράδοξο μιας ισχυρής καπιταλιστικής οικονομίας υπό την καθοδήγηση ενός κομμουνιστικού κόμματος.

Η βασική θέση αυτού του κειμένου είναι ότι η πορεία της μετεπαναστατικής Κίνας ήταν πετυχημένη μέχρι το 1957, όμως μετά ξεκίνησε μια περίοδος επικίνδυνων επαναστατικών πειραματισμών, με αποκορύφωμα την Πολιτιστική Επανάσταση. Ως αποτέλεσμα παρότι το κείμενο επιμένει στην έννοια της «Σκέψης Μάο Τσε Τουνγκ», κατά βάση επιχειρεί να αποδομήσει τις βασικές πλευρές της ιδιαίτερης «μαοϊκής γραμμής» από το «Μεγάλο Άλμα προς τα Εμπρός» μέχρι – και κυρίως – την Πολιτιστική Επανάσταση.

Η ώρα του Σι Τζινπίνγκ να γράψει τη δική του ιστορία

Ο Σι Τζινπίνγκ τώρα έχει τη δυνατότητα να προσθέσει τη δική του αποτίμηση για τα 100 χρόνια της ιστορικής διαδρομής του Κομμουνιστικού Κόμματος Κίνας. Παρότι ο διεθνής Τύπος έχει ήδη παρουσιάσει αυτή την απόπειρα κυρίως ως μια προσπάθεια να νομιμοποιήσει – με το αναχθεί σε ηγέτη επιπέδου του Μάο ή του Ντεγκ – το γεγονός ότι δεν θα ισχύσει για αυτόν ο κανόνας της μέγιστης παραμονής για 10 έτη στην κορυφαία θέση του κόμματος, στην πραγματικότητα η κατοχύρωση του δικού του ρόλου είναι και προσπάθεια να κυριαρχήσει και μια ορισμένη στρατηγική.

Ουσιαστικά, ο σκοπός ενός ακόμη κειμένου για την ιστορία του ΚΚΚ είναι ακριβώς να κατοχυρώσει ότι ο Σι σηματοδοτεί μια νέα εποχή, την τρίτη εποχή του κινεζικού μαρξισμού. Και είναι αλήθεια ότι ο Σι Τζινπίνγκ δεν αποτέλεσε απλώς μια συνέχεια πάνω στο δρόμο που άνοιξε ο Ντεγκ για μια ταχεία καπιταλιστική ανάπτυξη υπό κομμουνιστική καθοδήγηση, αλλά προσπαθεί να τα παρουσιάσει όλα αυτά, όπως και τις επιλογές ως τμήμα του δρόμου για τον «σοσιαλισμό με κινεζικά χαρακτηριστικά».

Και αυτό φαίνεται στα τρία βασικά σημεία που οριοθέτησαν την εποχή Σι στην Κίνα. Πρώτον, τη μεγάλη προσπάθεια καταπολέμησης της διαφθοράς, που σήμαινε ότι πλέον δεν θεωρείτο αυτονόητος ο πλουτισμός. Δεύτερον, την προσπάθεια να αντιμετωπιστεί έστω ως ένα βαθμό η βαθιά ανισότητα στην κινεζική κοινωνία, μέσα από τις μεγάλες εκστρατείες για την εξάλειψη της φτώχειας και την επίτευξη τα «μετριοπαθώς ευημερούσας κοινωνίας», στην κατεύθυνση του «σοσιαλιστικού εκσυγχρονισμού» (που πρέπει να έχει επιτευχθεί μέχρι το 2035), προσπάθεια που αποτυπώνεται σε μια σειρά από μέτρα συμπεριλαμβανομένων και των πρόσφατων επιθέσεων σε μεγάλες κινεζικές επιχειρήσεις που θεωρούν ότι μπορούν να «αυτονομηθούν» έναντι του κόμματος (π.χ. οι εταιρείες του Τζακ Μα) ή να κερδοσκοπήσουν σε βάρος της κοινωνίας (π.χ. Evergrande). Τρίτον, την προσπάθεια για έναν αυξημένο ρόλο της Κίνας στις διεθνείς υποθέσεις μέσα από τη στρατηγική «να οικοδομηθεί μια κοινότητα με ένα κοινό μέλλον για την ανθρωπότητα», στρατηγική που αποτέλεσε και την ιδεολογική υποστήριξη για την πρωτοβουλία «Μία ζώνη – ένας δρόμος» αλλά και τον τρόπο που κινήθηκε τα τελευταία χρόνια η κινεζική διπλωματία απέναντι στην προοπτική ενός «νέου Ψυχρού Πολέμου». Όλα αυτά στον ορίζοντα του να είναι η Κίνα μια μεγάλη σύγχρονη σοσιαλιστική χώρα στην επέτειο των 100 χρόνων της Επανάστασης, το 2049.

Βεβαίως, την ώρα που επιστρέφει όλη αυτή η προοπτική του «σοσιαλιστικού μετασχηματισμού» (τώρα που συγκεντρώθηκαν «υλικοί όροι»), δεν πρέπει να υποτιμήσουμε και την ισχυροποίηση ενός κινεζικού εθνικισμού, κάτι που φαίνεται στη συχνά επαναφορά του θέματος της «εθνικής ανανέωσης» για την Κίνα. 

Μια νέα προσωπολατρία;

Στο βαθμό που ήταν βαθιά ριζωμένη στην ηγεσία του ΚΚΚ η πεποίθηση ότι ένα από τα προβλήματα της μαοϊκής περιόδου ήταν η μεγάλη συγκέντρωση εξουσίας που είχε ο Μάο (πιο σωστά ένα μεγάλο πλεόνασμα κύρους που του επέτρεπε να κινητοποιεί την στελεχιακή κομματική βάση και να τροποποιεί το συσχετισμός δύναμης, ακόμη και όταν στην πραγματικότητα ήταν στη μειοψηφία), επόμενο ήταν να μπουν φραγμοί σε αυτού του είδους τη συγκέντρωση εξουσίας.

Στην περίπτωση του Σι είναι προφανές ότι αυτοί οι φραγμοί έχουν αρθεί εδώ και αρκετό καιρό και η Κίνα έχει επιστρέψει ξανά σε ένα πρότυπο «ισχυρής ηγεσίας». Αυτό συνεπάγεται και μια συστηματική προσπάθεια να προβληθεί η προσωπικότητας του Σι Τζινπίνγκ.

Δεν είναι τυχαίο ότι παραμονές της συνόδου της Κεντρικής Επιτροπής του ΚΚΚ εμφανίστηκε στο επίσημο κινεζικό πρακτορείο ειδήσεων Xinhua ένα ιδιαιτέρως μακροσκελές κείμενο με τον τίτλο «Σι Τζινπίνγκ, ο άνθρωπος που ηγείται του ΚΚΚ σε ένα νέο ταξίδι».

Το κείμενο αυτό έχει όλα τα χαρακτηριστικά της προσωπολατρίας, περιγράφοντας έναν ηγέτη που σε νεαρή ηλικία είχε διαβάσει το Κεφάλαιο του Καρλ Μαρξ, κρατώντας εκτεταμένες σημειώσεις, που ανέλαβε μια βαριά κληρονομιά αλλά «τολμά να καινοτομεί», που είναι ακούραστος στη δουλειά και που δεν έχει πρόβλημα να επισκέπτεται και να επιθεωρεί «χοιροστάσια και τουαλέτες» για να αντιλαμβάνεται τα προβλήματα των ανθρώπων και που θα αγωνιστεί για ένα καλύτερο κοινωνικό σύστημα για όλη την ανθρωπότητα. 

Οι ανοιχτές προκλήσεις

Βεβαίως όλα αυτά δεν αναιρούν ότι σε πείσμα της επίσημης ρητορικής υπάρχουν αρκετές κρίσιμες προκλήσεις που καλείται να αντιμετωπίσει ο Σι.

Καταρχάς άμεσα εξακολουθεί να έχει το άμεσο στοίχημα της πανδημίας. Η μεγάλη επιτυχία της Κίνας στηρίζεται στο ότι έχει περιορίσει ριζικά τα ταξίδια από και προς τη χώρα και στο πώς ενεργοποιεί ταχύτητα περιοριστικά μέτρα και τοπικά λοκντάουν με την παραμικρή υποψία κρούσματος. Όμως, το για πόσο μπορεί να αντέξει σε αυτή την κατεύθυνση είναι ένα το ζητούμενο.

Έπειτα, η όλη προσπάθεια να μπορέσει το κινεζικό κράτος και το κομμουνιστικό κόμμα να «τιθασεύσουν» την καπιταλιστική ανάπτυξη, δηλαδή να μπορέσουν να αξιοποιήσουν μεν τον δυναμισμό της αγοράς, αλλά ταυτόχρονα να αποφύγουν τις ανισότητες, τις «φούσκες», τις κρίσεις και την συγκέντρωση εξουσίας από τους επιχειρηματίες δεν είναι καθόλου δεδομένο ότι μπορεί να πετύχει (άλλωστε και στη Δύση το όραμα ενός «τιθασευμένου» καπιταλισμού αρκετές φορές επιδιώχθηκε, αλλά χωρίς επιτυχία).

Και αντίστοιχα, η προσπάθεια για έναν πιο αρμονικό κόσμο σε κάποια σημεία μάλλον συγκρούεται με την αυξανόμενη επιρροή ενός ισχυρού κινεζικού εθνικισμού και σε κάθε περίπτωση θέτει το ερώτημα εάν υπάρχει ένα σχέδιο για μια ευρύτερη ηγεμονία ή απλώς για την επέκταση μια συγκεκριμένης εκδοχής διεθνούς κυριαρχίας.