Παρεμβάσεις

Η κρίση αντιπροσώπευσης, η αποτύπωσή της στον κομματικό σχηματισμό του ΠΑΣΟΚ και η ανάγκη αριστερής παρέμβασης σε αυτή

Του Σπύρου Σακελλαρόπουλου

Α) Εισαγωγή

                Η αναφορά στο ότι η χώρα μας διέρχεται μια πρωτοφανή κρίση είναι περίπου περιττή αφού αυτό μπορεί ο καθένας να το διαπιστώσει στην καθημερινότητά του. Μια σημαντική επίπτωση της οικονομικής κρίσης είναι η κρίση πολιτικής αντιπροσώπευσης που διαπερνά τα δύο μεγάλα κόμματα, και κυρίως το χώρο του ΠΑΣΟΚ. Με τον όρο κρίση πολιτικής  εκπροσώπησης εννοούμε την αποστοίχηση κοινωνικών κατηγοριών από πολιτικούς φορείς που μέχρι τότε τα αντιπροσώπευαν. Το συγκεκριμένο άρθρο θα επικεντρωθεί κυρίως στην κρίση αντιπροσώπευσης που δονεί το ΠΑΣΟΚ για δύο λόγους : α) από τη μία γιατί αυτή η ελληνική εκδοχή σοσιαλδημοκρατίας είναι που άρθρωσε την κυρίαρχη αστική στρατηγική στο μεγαλύτερο μέρος της μεταπολιτευτικής περιόδου β) διότι τα κοινωνικά τμήματα που διαρρηγνύουν τις σχέσεις εκπροσώπησης με το ΠΑΣΟΚ αποτελούν, λόγω της θέσης που καταλαμβάνουν στον καταμερισμό της εργασίας, δυνάμει στοιχεία μιας λαϊκής αντικαπιταλιστικής κοινωνικής συμμαχίας. Από εκεί και πέρα θα δείξουμε πως η κρίση αυτού του κομματικού σχηματισμού μπορεί να συντελέσει στη δημιουργία ευρύτερων πολιτικών ανακατατάξεων

Β) Το ΠΑΣΟΚ και η κρίση εκπροσώπησης

                Το ΠΑΣΟΚ φαίνεται να υφίσταται όλα τα πλήγματα που προξένησε η υιοθέτηση των μέτρων κοινωνικής λαίλαπας της τελευταίας διετίας, πράγμα αναμενόμενο αφού ήταν το κόμμα που διαχειρίστηκε τους βασικούς κόμβους αυτής της πολιτικής (μνημόνιο, μεσοπρόθεσμο, «κούρεμα»). Η κοινωνική καταστροφή που προκλήθηκε οδήγησε σημαντικές ανατροπές στις προηγούμενες κοινωνικές συμμαχίες. Έτσι όχι μόνο τα στρώματα που στήριξαν την περιβόητη ΕΛΕ (Εθνική Λαϊκή Ενότητα)[1] της δεκαετίας του ‘80 αλλά και εκείνα που τάχθηκαν υπέρ του εκσυγχρονιστικού εγχειρήματος της σημιτικής περιόδου. Γίνεται πια φανερό πως τόσο στρώματα μισθωτών όσο και τμήματα της παραδοσιακής και της νέας μικροαστικής τάξης βλέπουν όχι μόνο να διαψεύδονται με τον πιο βίαιο τρόπο οι προσδοκίες τους (δηλαδή η ελπίδα πως θα ζούσαν καλύτερα από τους γονείς τους) αλλά βρίσκονται μπροστά στον κίνδυνο να ζήσουν κατά πολύ χειρότερα, τα δε παιδιά τους (αν κάνουν) ακόμα χειρότερα. Η μεγάλης έκτασης οικονομική και κοινωνική υποβάθμιση αντικαθιστά την προοπτική της κοινωνικής κινητικότητας, μια προοπτική που πάνω της μετεμφυλιακά συγκροτήθηκαν πολλές μορφές κοινωνικών συμμαχιών. Βέβαια αυτή η τάση αφορά και τη Νέα Δημοκρατία αλλά στην περίπτωση του ΠΑΣΟΚ παίρνει κατακλυσμιαίες μορφές.

                Σε εμπειρικό επίπεδο αυτό γίνεται αντιληπτό όχι μόνο από την πρόθεση ψήφου που (δεν) του δίνουν οι δημοσκοπήσεις αλλά και από  ορισμένα άλλα στοιχεία. Συγκεκριμένα σύμφωνα με έρευνα της V-PRC (Δεκέμβριος του 2011) μόνο το 4,7% των Ελλήνων πιστεύει πως το ΠΑΣΟΚ έχει σήμερα την καλύτερη πολιτική στάση στη χώρα με αποτέλεσμα στο συγκεκριμένο ερώτημα να έρχεται τέταρτο κόμμα μετά τη ΝΔ (10,6%), το ΚΚΕ (7,3%) και το Συριζα (6,7%). Σε αντίστοιχα, αν όχι χειρότερα, συμπεράσματα για τη δημοφιλία του ΠΑΣΟΚ καταλήγουμε αν λάβουμε υπόψη μας τις θετικές απαντήσεις  για τους αρχηγούς των πολιτικών κομμάτων. Εδώ ο Γ. Παπανδρέου έρχεται δέκατος και τελευταίος με μόλις 13%. Η σειρά των υπολοίπων είναι: Δημαράς 51%, Κουβέλης 48%, Τσίπρας 34%, Καρατζαφέρης 28%, Παπαρήγα 26%, Σαμαράς 25%, Μπακογιάννη 20%. Αυτή η καταβύθιση αποτυπώνεται και στην πρόθεση ψήφου: το ΠΑΣΟΚ κέρδισε τις εκλογές του Οκτωβρίου του 2009 με 44%, το Δεκέμβριο του 2010 βρισκόταν σχεδόν δέκα μονάδες πίσω (34,5%), τον Ιούνιο του 2011 είχε χάσει άλλες 8,5 μονάδες (26%) και η συνέχιση της πολιτικής τής κοινωνικής εξαθλίωσης θα το οδηγήσει τον Δεκέμβρη του 2011 στο πρωτοφανές 18% (αν, δε, λάβουμε υπόψη μας την αντίστοιχη έρευνα της Public issue το ποσοστό του ΠΑΣΟΚ πέφτει ακόμα περισσότερο στο 15,5%!).

Μια σημείωση, πιστεύουμε χρήσιμη: αυτές οι εξελίξεις λαμβάνουν χώρα μέσα σε μια γενικότερη κρίση του πολιτικού συστήματος η οποία εμφανίζει διάφορες εκφάνσεις κυριότερη των οποίων είναι η κρίση του εκπροσώπησης του ΠΑΣΟΚ. Το άθροισμα του δικομματισμού, σύμφωνα με τις έρευνες της V-Prc από 77% στις εκλογές του 2009 υπολογίζεται λίγο λιγότερο από 50% το Δεκέμβριο του 2011. Επίσης χαρακτηριστικό  του βάθους της κρίσης του πολιτικού συστήματος είναι το γεγονός πως το 57,8% πιστεύει πως κανένα κόμμα δεν έχει  την καλύτερη πολιτική στάση.

Για να επανέλθουμε στο ΠΑΣΟΚ το πιο ενδιαφέρον είναι η διάρρηξη των κοινωνικών συμμαχιών που έχει επιφέρει η πολιτική της κοινωνικής αποπτώχευσης. Σε σύγκριση με το άλλο μεγάλο αστικό κόμμα, της ΝΔ, το ΠΑΣΟΚ χαρακτηριζόταν πάντοτε, παρά τις όποιες διακυμάνσεις, από ένα σαφές λαϊκό πρόσημο: υπεραντιπροσώπευση σε μισθωτούς του ιδιωτικού και του δημόσιου τομέα, στους συνταξιούχους και στις νοικοκυρές καθώς και στους μικρούς και μεσαίους επιχειρηματίες, υποαντιπροσώπευση σταθερά στα πιο αμιγώς αστικά στρώματα και στους ελεύθερους επαγγελματίες και ενίοτε στα αγροτικά στρώματα. Σε κάθε περίπτωση ένα μεγάλο τμήμα των λαϊκών στρωμάτων  ψήφιζε ΠΑΣΟΚ γιατί θεωρούσε πως στο πεδίο της κρατικής διαχείρισης εξέφραζε σε σημαντικό βαθμό τα υλικά του συμφέροντα. Αυτό φαίνεται και από τη σύγκριση των σχετικών στοιχείων των ερευνών της  Public Issue[2]. Στις εκλογές του 2009 το ΠΑΣΟΚ στο παραδοσιακό του ακροατήριο (μισθωτοί, άνεργοι, νοικοκυρές συνταξιούχοι, φοιτητές , αυτοαπασχολούμενοι, μικροί επιχειρηματίες) κινείται σε ποσοστά που, σωρευτικά, υπερβαίνουν  το μέσο εκλογικό ποσοστό του. Ωστόσο το σκηνικό το Δεκέμβριο του 2011 έχει αλλάξει ριζικά. Οι μετατοπίσεις των κοινωνικών στηριγμάτων του ΠΑΣΟΚ είναι που θα φέρουν την εκτίμηση εκλογικής επιρροής σε ποσοστά κάτω του 20% σύμφωνα με τις δημοσκοπικές εκτιμήσεις[3]. Έτσι στους μισθωτούς το ΠΑΣΟΚ πέφτει από το 42%-44% (ανάλογα αν εργάζονταν στον δημόσιο ή στον ιδιωτικό τομέα) του 2009 στο 11% το 2011, στις νοικοκυρές από το 45% στο 16%, στους άνεργους από το 44% στο 15%, στους συνταξιούχους από το 45% στο 21%. Ενδιαφέρον τέλος έχει και η ραγδαία πτώση στους αυτοαπασχολούμενους/ επιχειρηματίες από 50% σε 11% αν και στη συγκεκριμένη κατηγορία περιλαμβάνονται από τμήματα του μονοπωλιακού κεφαλαίου μέχρι μικρομαγαζάτορες, ελεύθεροι επαγγελματίες και αγρότες  και δεν είναι εύκολο να βγουν σαφή συμπεράσματα

Γ) Η σημασία της κρίσης εκπροσώπησης του ΠΑΣΟΚ για το λαϊκό κίνημα

                Ο λόγος που επιμένουμε στην ανάδειξη της κρίσης του ΠΑΣΟΚ είναι γιατί το βάθος και το μέγεθός της είναι πιθανό να δημιουργήσει σημαντικές επιπτώσεις και στο σύνολο του πολιτικού συστήματος. Κι αυτό γιατί η αποδέσμευση των λαϊκών κατηγοριών από την ηγεμονία του ΠΑΣΟΚ ανοίγει νέες δυνατότητες σε επίπεδο κοινωνικών συμμαχιών. Διαφορετικά ειπωμένο, αν δεχτούμε πως κρίσιμοι κόμβοι για την απελευθέρωση του Λαού από το σημερινό ζόφο είναι η συγκρότηση Αριστερού Μετώπου και η εκπόνηση μεταβατικού προγράμματος σε σοσιαλιστική κατεύθυνση τότε είναι εντελώς απαραίτητη η δημιουργία μιας κοινωνικής συμμαχίας που να εκπροσωπείται από το Αριστερό Μέτωπο και να θεωρήσει πως θα αλλάξει η ζωή της μέσα από το μεταβατικό πρόγραμμα. Κατά συνέπεια αναφερόμαστε  στην ανάγκη για μια πρωτόγνωρη  συνάντηση μεταξύ των λαϊκών στρωμάτων και ριζοσπαστικών αντικαπιταλιστικών στρατηγικών. Κι αυτό θα σημαίνει ένα νέο κοινωνικό πεδίο όπου θα συμπορευτούν, για πρώτη φορά από τη δεκαετία του ΄40, οι δυνάμεις της εργασίας και της γνώσης, όλες οι παραλλαγές της εκτελεστικής μισθωτής εργασίας, η σπουδάζουσα νεολαία, οι εργαζόμενοι με πάση φύσεως μορφές ευέλικτης εργασίας, οι αγρότες, το μεγαλύτερο τμήμα των αυτοαπασχολούμενων, οι ελεύθεροι επαγγελματίες που πολώνονται πως την εργατική τάξη , στρώματα της διανόησης και του πολιτισμού.

Δ) Η σημασία της συνολικής κρίσης εκπροσώπησης του πολιτικού συστήματος

                Όπως αναφέραμε η βαθιά κρίση του ΠΑΣΟΚ θα πρέπει να ιδωθεί εντός μιας συνολικής κρίσης του ελληνικού πολιτικού συστήματος, η οποία μπορεί να θεωρηθεί ως απότοκο τόσο των πολιτικών διαχείρισης της οικονομικής κρίσης όσο και ως απότοκο  των προηγούμενων αστικών πολιτικών που οδήγησαν σε αυτή την κρίση. Η κρίση στη ΠΑΣΟΚ είναι δυνατό να επιταχύνει διαδικασίες αποδιάρθρωσης και των υπόλοιπων αστικών κομμάτων  με πρώτο, και σημαντικότερο, τη ΝΔ η οποία αυτή την περίοδο πιέζεται πολλαπλά. Αν οδηγηθούμε σε «απελευθέρωση» πολιτικής και κοινωνικής δυναμικής η κρίση εκπροσώπησης μπορεί να πάρει διαστάσεις ντόμινο πράγμα που αντικειμενικά θα διευκολύνει τις διεργασίες για τη συγκρότηση του αντίπαλου δέους απέναντι στη σημερινή αθλιότητα.

Βεβαίως μια τέτοια εξέλιξη είναι αναγκαία αλλά όχι ικανή συνθήκη για να σημειωθούν θετικές εξελίξεις από την πλευρά του λαϊκού κινήματος. Δεν θα πρέπει να ξεχνάμε πως το βασικό «κόμμα» και ο οργανωτής των συμφερόντων της αστικής τάξης είναι το καπιταλιστικό κράτος. Κατά συνέπεια δεν αρκεί μια εκτεταμένη κρίση του πολιτικού συστήματος για να σημειωθούν ανατρεπτικές καταστάσεις. Η κρίση των αστικών κομμάτων είναι δυνατό να οδηγήσει στη μετεξέλιξή τους, ή στη δημιουργία άλλων αστικών κομμάτων, ενώ η πολιτική εφαρμογή των κατευθύνσεων του Μεσοπρόθεσμου  θα υλοποιείται από το σύμπλεγμα Κυβέρνησης- Διοίκησης- Δικαστικής εξουσίας- διεθνικών τοποτηρητών από ΕΕ- ΔΝΤ- ΕΚΤ. Θα υποστηρίζαμε μάλιστα πως, υπάρχει ο κίνδυνος η αλλαγή στο προσωπικό πολιτικό προσωπικό ή/ και η δημιουργία νέων σχηματισμών να λειτουργήσει εκτονωτικά/ νομιμοποιητικά για την εφαρμογή των αστικών πολιτικών. Άρα το διακύβευμα για τις λαϊκές δυνάμεις δεν είναι να παρατηρούν την κρίση του πολιτικού συστήματος αλλά να παρέμβουν σε αυτή μετασχηματίζοντάς τη σε καθεστωτική κρίση, δημιουργώντας μια νέα κοινωνική συμμαχία που θα αντιπροσωπεύεται από το Αριστερό Μέτωπο και θα καλείται να υλοποιήσει ριζικούς κοινωνικούς μετασχηματισμούς εφαρμόζοντας ένα εναλλακτικό μεταβατικό πρόγραμμα.

Εν κατακλείδι, η εποχή που ζούμε είναι πολύ ενδιαφέρουσα και δίνει τις δυνατότητες για πρωτόγνωρες κοινωνικές ανατροπές. Οι πραγματικές προκλήσεις είναι η συνειδητοποίηση πως για πρώτη φορά από τη δεκαετία του ’40 τίθεται θέμα εξουσίας για την ελληνική αριστερά,  η στοχευμένη παρέμβαση στα αδύνατα σημεία του αντιπάλου που αναδεικνύει η πολιτική κρίση και η διατύπωση σαφούς εναλλακτικής  λύσης που θα έχει ως κατεύθυνση το σοσιαλιστικό μετασχηματισμό. Ας φανούμε αντάξιοι των καιρών…