Όταν γονατίζει το αμερικανικό σύστημα εξουσίας
Δεν υπάρχει ίσως πιο συγκλονιστική, αλλά και πιο συμβολική εικόνα της αμερικανικής εξέγερσης από αυτή των στρατιωτών, ακόμη και των αστυνομικών, που γονατίζουν μαζί με τους διαδηλωτές για να αποτίσουν φόρο τιμής στον δολοφονημένο Τζορτζ Φλόιντ.
Σε αυτή την εικόνα –που δεν φτάνουν χίλιες λέξεις για να αποτυπώσει κανείς την ουσία της- οφείλουμε να σταθούμε για να κατανοήσουμε το χαρακτήρα των γεγονότων στις ΗΠΑ, αλλά και τη στροφή των καιρών, το μέλλον που έρχεται πιο γρήγορα, πιο βαθύ και πιο εκπληκτικό, από ό,τι μπορεί να φανταστεί και η πιο φωτισμένη Κεντρική Επιτροπή και ο πιο διορατικός φιλόσοφος.
Τα σημάδια συναδέλφωσης λαού και στρατού
Γιατί πρόκειται για μια εικόνα από την περίφημη «συναδέλφωση λαού και στρατού», που την επιβάλουν εκατομμύρια θελήσεις και αποφάσεις απλών ανθρώπων. Είναι η εικόνα – πράξη - καμπή σε όλα τα ιστορικά γεγονότα που τείνει να μετατρέψει τις εξεγέρσεις σε επαναστατικές καταστάσεις. Είναι ένα βήμα της αμερικανικής εξέγερσης που ακόμη δεν έχει συντελεσθεί σε πλήρη έκταση, αλλά έκανε πλέον την εμφάνισή του. Και έτσι, ξεπερνά, μέσα σε λίγες μόνον ημέρες, το προηγούμενο ποιοτικό βήμα που πέτυχε το κίνημα: Τη μαζική ανυπακοή στο νόμο. Το έμπρακτο, μαζικό, πανεθνικό σπάσιμο του στρατιωτικού νόμου και της απαγόρευσης νυκτερινής κυκλοφορίας – όχι η συμβολική ή σποραδική αμφισβήτηση.
Αυτές ακριβώς οι πράξεις είναι που μετέτρεψαν το τωρινό αμερικανικό ξέσπασμα από τοπική έκρηξη φυλετικής οργής με εθνικές διαστάσεις, όπως αυτό του 1992 στο Λος Άντζελες, σε πανεθνική, κοινωνική εξέγερση ιστορικού χαρακτήρα.
Και εδώ, δεν πρόκειται για την «καθυστερημένη» Τυνησία των έντεκα εκατομμυρίων, όπου το φαινόμενο «συναδέλφωσης λαού και στρατού» εμφανίστηκε μαζικά στις αρχές Ιανουαρίου του 2011 και αποτέλεσε τον Ρουβίκωνα που πέρασε η «επανάσταση των γιασεμιών» για να γκρεμίσει το καθεστώς του Μπεν Άλι.
Εδώ πρόκειται για τη μητρόπολη του υπερ-αναπτυγμένου καπιταλισμού και των 330 εκατομμυρίων. Για τη χώρα που παράγει το ένα τέταρτο της παγκόσμιας παραγωγής. Για την πιο φονικά οπλισμένη άρχουσα τάξη σε όλη την ανθρώπινη ιστορία. Που κυριαρχεί και καταπιέζει την πιο εξελιγμένη εργατική τάξη του κόσμου με τα πιο σύγχρονα όπλα μαζικής εκμετάλλευσης, μαζικής βάρβαρης καταστολής και μαζικού μιντιακού ελέγχου των συνειδήσεων. Πρόκειται για την αστική τάξη που ηγεμονεύει –έστω, σήμερα, κλονισμένα- πάνω σε όλον τον πλανήτη με 1.000 στρατιωτικές εγκαταστάσεις και όπλα που μπορούν να καταστρέψουν εκατό φορές τη γη.
Η τωρινή εξέγερση δεν είναι μια εξέγερση μόνο των μαύρων. Είναι των λευκών και λατίνων εργαζομένων, παρότι στην «πρωτοπορία» βρίσκονται οι μαύροι. Αυτή είναι μια βασική διαφορά της με την εξέγερση που πυροδότησε η δολοφονία του Μάρτιν Λούθερ Κινγκ, το 1968, παρότι το τότε κίνημα απλώθηκε σε 160 πόλεις, ενώ η τωρινή σε 140.
Αδιάψευστος μάρτυρας δεν είναι μόνον οι τηλεοπτικές μεταδόσεις, όπου λευκοί άνδρες και γυναίκες κάνουν «τείχος» μπροστά στην αστυνομία για να προστατεύσουν τους μαύρους διαδηλωτές. Αλλά και η πιο πρόσφατη παναμερικανική δημοσκόπηση που έδειξε ότι οι διαδηλώσεις υποστηρίζονται από το 64% της αμερικανικής κοινωνίας, ενώ το 1968, το κίνημα των μαύρων ήταν σχετικά απομονωμένο από τη λευκή κοινωνική πλειοψηφία.
Ποιοι είναι οι παράγοντες που ώθησαν στη μετατροπή μιας οργισμένης μαζικής διαμαρτυρίας σε κοινωνική εξέγερση;
Η απότομη επιδείνωση των όρων ζωής
Ο πρώτος παράγοντας είναι η απότομη επιδείνωση όλων των συνθηκών ζωής της εργαζόμενης πλειοψηφίας. Το ιστορικά πρωτότυπο, εδώ, είναι ο συνδυασμός της πανδημίας του κορονοϊού και της υγειονομικής κρίσης με την οικονομική κρίση και την επιδημία της ανεργίας.
Ο εγκληματικός χειρισμός της πανδημίας από την κυβέρνηση Τραμπ, για να μείνει «ανοιχτή» η παραγωγή στα κέρδη, οδήγησε μέχρι τώρα σε πάνω από 105.000 νεκρούς, ξεπερνώντας και τις πιο δυσοίωνες προβλέψεις των αμερικανών επιδημιολόγων. Πίσω από αυτόν τον αριθμό κρύβεται, όχι μόνον όλη η αθλιότητα του ιδιωτικού συστήματος υγείας στις ΗΠΑ, αλλά και το γεγονός ότι η αμερικανική μισθωτή εργασία τέθηκε μπροστά σε ένα δραματικό καθημερινό δίλημμα: πείνα ή θάνατος. Είναι χαρακτηριστικό ότι το 22% των εργατών στη βιομηχανία κρέατος μολύνθηκε από τον κορονοϊό και ο αριθμός των νεκρών είναι ίσως και τριπλάσιος από τον εθνικό μέσο όρο.
Η κοινωνική εξέγερση είναι μια νίκη της ζωής πάνω στο θάνατο. Ο αμερικανικός λαός είναι ο σύγχρονος «θανάτω θάνατον πατήσας», που με την πράξη του μετέφερε το φόβο στο στρατόπεδο των εκφοβιστών, στην κυρίαρχη τάξη της χώρας. Η είδηση που φέρει τον μάτσο τραμπούκο Τραμπ να τρέχει πανικόβλητος στο καταφύγιό του δεν μπορεί να σβήσει από τη σκηνοθετημένη εικόνα με τη Βίβλο στο χέρι.
Στην απότομη επιδείνωση των συνθηκών υγείας προστέθηκε η απότομη επιδείνωση των συνθηκών εργασίας των εργαζόμενων μαζών στις ΗΠΑ από την οικονομική κρίση, από τα 40 εκατομμύρια ανέργων, από την ξαφνική μείωση των μισθών και του εισοδήματος, από την προοπτική μιας μακρόχρονης ύφεσης.
Το 1968, όταν αναπτυσσόταν το ξέσπασμα για τη δολοφονία του Μάρτιν Λούθερ Κίνγκ, η αμερικανική οικονομία ερχόταν μετά από μια πρωτοφανή ανάπτυξη 20 χρόνων. Τώρα, βρίσκεται στην αρχή μιας κρίσης που όλα δείχνουν ότι θα ξεπεράσει το κραχ του 1929. Που έρχεται δώδεκα χρόνια μετά την τότε χαρακτηριζόμενη «Κρίση του Αιώνα» και η οποία έδωσε τη θέση της σε μια αναιμική και κυρίως αντιδραστική ανάπτυξη πολύ μεγαλύτερης φτώχειας και εργασιακής καταπίεσης. Είναι χαρακτηριστικό ότι πριν την τωρινή απότομη χειροτέρευση, τα στοιχεία έδειχναν ότι ο μέσος μισθός σε απόλυτες τιμές ήταν σχεδόν ίδιος με αυτόν του 1975.
Πρόκειται, συνεπώς, για μια απότομη ποιοτική επιδείνωση των όρων ζωής της εργαζόμενης πλειοψηφίας που ήρθε πάνω σε μια μακρόχρονη ποσοτική επιδείνωση.
Και όλα αυτά, μέσα από μια γενική πορεία που οδήγησε σε μια πρωτοφανή ιστορικά κοινωνική ανισότητα:
«Τα τελευταία δέκα χρόνια το μέσο εισόδημα των Αφροαμερικανών στις ΗΠΑ ήταν κατά 20% με 25% χαμηλότερο από εκείνο των λευκών Αμερικανών» https://www.skai.gr/news/world/koinoniki-anisotita-mia-diaxroniki-amerikaniki-pathogeneia
«Σύμφωνα με την ομοσπονδιακή τράπεζα των ΗΠΑ, το πλουσιότερο 1% των αμερικανικών νοικοκυριών κατέχει περίπου το 39% του πλούτου της χώρας». «Μέσα στην τελευταία δεκαετία το εισόδημα του πλουσιότερου 1% των Αμερικανών έχει αυξηθεί κατά 33%» https://neoskosmos.com/el/243611/i-oikonomiki-anisotita-kai-o-t-piketi-ypermachos-tis-koinonikis-dikaiosynis/
Από τη μια, ο «Τζόκερ», χωρίς τίποτε σχεδόν στην κατοχή του. Και από την άλλη, ο Τζεφ Μπέζος, ο ιδιοκτήτης της Amazon και της Ουάσινγκτον Ποστ, ο πλουσιότερος άνθρωπος στον κόσμο, με περιουσία 138 δισ. δολαρίων, εκ των οποίων τα 24 δισ. τα κέρδισε εν μέσω της πανδημίας, πάνω στο θάνατο των χιλιάδων.
Αυτή η τεράστια ανισότητα δεν έχει παρόμοιό της στην ιστορία της ανθρωπότητας (βλ. το νεοεκδοθέν έργο του Γιάννη Πελ. Λομβαρδά, Η Ύβρις της Ανισότητας – Μέσα από την Παγκόσμια Ιστορία, εκδ. ΕΝΤΟΣ).
Η διάσπαση των κορυφών της αστικής τάξης
Ο δεύτερος παράγοντας για τη μετατροπή του ξεσπάσματος σε κοινωνική εξέγερση είναι η κρίση και διάσπαση του αμερικανικής αστικής πολιτικής που κλονίζει εδώ και καιρό τον συνασπισμό εξουσίας των ΗΠΑ.
Αυτή η διάσπαση είχε επισημανθεί για πρώτη φορά τρία χρόνια πριν (και όχι μόνον για τις ΗΠΑ), σε συλλογικό κείμενο που εκδόθηκε το 2017 (*):
"Το δεύτερο χαρακτηριστικό της περιόδου είναι η κρίση και η διάσπαση της αστικής πολιτικής, που εμφανίζεται για την ώρα με μια σκληρή διαπάλη ανάμεσα σε δυο κύρια, αντιμαχόμενα ρεύματα: στο ανερχόμενο ακροδεξιό, εθνικιστικό και με νεοφασιστικές τάσεις ρεύμα και στο «παλιό» νεοφιλελεύθερο. […] Πρόκειται για τη δεύτερη κρίση και διάσπαση της αστικής πολιτικής, μετά την περίοδο 1970 – '85 ανάμεσα στο τότε ανερχόμενο νεοφιλελεύθερο και το κεϊνσιανό ρεύμα".
Στις ΗΠΑ, δεν έχουμε να κάνουμε με τη συνηθισμένη συμπολιτευόμενη αντιπολίτευση μεταξύ Δημοκρατικών και Ρεπουμπλικανών, που βασιζόταν επί 40 χρόνια στη νεοφιλελεύθερη διαχείριση του καπιταλισμού.
Τα γεγονότα μιλούν από μόνα τους:
Ο Τραμπ καλεί την αστυνομία και το στρατό να πυροβολεί, προτρέπει εκφοβίζοντας τους κυβερνήτες των Πολιτειών να δράσουν ανελέητα και αξιοποιεί τις λεηλασίες καταστημάτων, τους βανδαλισμούς και το πλιάτσικο από το ένοπλο «κίνημα» των φασιστικών οργανώσεων που προβοκάρουν το λαϊκό κίνημα, σε συνεργασία με τις μυστικές υπηρεσίες και υπό την ανοχή της αστυνομίας. Φυσικά υπάρχουν τέτοια φαινόμενα και από φτωχοδιαβόλους, τα οποία δεν πρέπει όμως να ταυτίζονται με αυτά των φασιστών.
Ο Ομπάμα, κατά παράβαση του άτυπου «Πρωτοκόλλου» που επιβάλλει στους πρώην Προέδρους να μην παρεμβαίνουν πολιτικά εναντίον των ενεργεία, έκανε δυο παρεμβάσεις. Την περασμένη Δευτέρα, τάχθηκε ανοιχτά υπέρ των διαδηλωτών, υπερασπίστηκε καθαρά τις διαδηλώσεις και την ανυπακοή, κατέκρινε την απαγόρευση κυκλοφορίας, επιβράβευσε τη γονυκλισία των στρατιωτών και αστυνομικών μπροστά στους εξεγερμένους.
Δεν πρόκειται για μια κλασική, έστω και σκληρή πολιτική αντίθεση στον Τραμπ, αλλά για κάλεσμα ανυπακοής στην πολιτική του.
Πρόκειται, επίσης, για μια διάσπαση που διαπερνά την αμερικανική αστική τάξη και ολόκληρο τον κρατικό μηχανισμό, από πάνω έως κάτω. Οι δυο Πρόεδροι είναι η κορυφή της κορυφής του παγόβουνου. Από εδώ πηγάζουν: Οι δικαστικές διώξεις κατά του Τραμπ. Οι αντιφατικές κρατικές τοποθετήσεις για την πανδημία. Η διστακτική στάση πολλών κυβερνητών Πολιτειών και δημάρχων απέναντι στις διαδηλώσεις.
Και όχι μόνον. Η διάσπαση της αστικής πολιτικής, κάτω από την απειλή του μαζικού κινήματος, ξέφυγε από τα όρια του Δημοκρατικού Κόμματος, όπως μαρτυρά η δημόσια αντίθεση του ρεπουμπλικανού, πρώην Προέδρου Τζορτζ Μπους Τζ. στην πολιτική Τραμπ. Και παίρνει τα χαρακτηριστικά κλονισμού του κρατικού πυρήνα των ΗΠΑ, με τη δημόσια τοποθέτηση του νυν υπουργού Άμυνας ενάντια στην παρέμβαση του στρατού. Παράλληλα, ήρθε ο δημόσιος εξευτελισμός του Τραμπ από τον πρώην υπουργό Άμυνάς του (και πρώην στρατηγό), ο οποίος τον χαρακτήρισε ως τον πιο επικίνδυνο Πρόεδρο που έχει δει στη ζωή του.
Η διάσπαση επεκτείνεται και στις κορυφές της επιχειρηματικής αστικής τάξης των ΗΠΑ. Από εδώ πηγάζει η απαγόρευση τουιταρίσματος (!) από τον Τραμπ που επέβαλε η επιχείρηση Twitter, της οποίας Διευθύνων Σύμβουλος είναι ο Τζακ Ντόρσι, κάτοχος περιουσίας 3,3 δισ. δολαρίων. Αλλά και οι αντιτραμπικές δηλώσεις και η υποστήριξη των διαδηλωτών από πολλούς υπερπλούσιους αστέρες του Χόλιγουντ και του αθλητισμού.
Από εδώ, τέλος, πηγάζει και η διστακτική στάση ενός τμήματος του στρατού, ακόμη και ενός μικρού της αστυνομίας, απέναντι στους διαδηλωτές. Σε αυτόν το δισταγμό, που «πιάνεται στον αέρα» όταν οι μάζες ξεσηκώνονται, οφείλεται το γεγονός της αυξανόμενης αυτοπεποίθησης αυτών των μαζών, οι οποίες σπάνε σταδιακά όλα τα προηγούμενα όρια πειθαρχίας και φόβου, αντιμετωπίζοντας ασταμάτητα, μέχρι τώρα, το αιματηρό κρεσέντο της βαρβαρότητας και της καταστολής από την πλειοψηφία των αστυνομικών διοικήσεων και δυνάμεων.
Τέτοια γεγονότα από μόνα τους δεν συνιστούν επαναστατική κατάσταση. Όμως είναι «επαναστατικά γεγονότα», είναι γεγονότα που τείνουν να μετατραπούν σε επαναστατική κατάσταση. Αντιγράφουμε από το προαναφερθέν συλλογικό κείμενο:
"Η αστική πολιτική όσο περισσότερο διχάζεται, τόσο εξασθενεί και τόσο περισσότερο επιθετική γίνεται. Αλλά, οι διασπάσεις της αστικής πολιτικής ενισχύουν τις τάσεις για επαναστατικά γεγονότα και καταστάσεις, μπορεί να διευκολύνουν την αυτοτελή εμφάνιση της εργατικής πολιτικής στο προσκήνιο της Ιστορίας, με την απαραίτητη προϋπόθεση να μη μετατρέπεται σε ουρά της μιας ή της άλλης αστικής πτέρυγας."
Και δεν είναι μόνον οι προηγούμενες ενδοαστικές αντιθέσεις. Ο ρατσισμός στις ΗΠΑ είναι πανταχού παρών και δυνάμωσε παρά την προεδρία Ομπάμα. Η θητεία του ανέδειξε το φυλετικό ζήτημα, αλλά δεν το βελτίωσε ούτε στο παραμικρό. Έφερε όμως στην επιφάνεια μια μαύρη αστική τάξη η οποία αντέδρασε στη δολοφονία του Τζορτζ Φλόιντ και αντιστάθηκε σθεναρά στον Τραμπ και το νεοσυντηρητικό ρεύμα, βλέποντας ότι κινδυνεύει να χτυπηθεί βάναυσα από τον αναπτυσσόμενο φασισμό που άρχισε να κάνει δυναμικά την εμφάνισή του, όπως η εβραϊκή αστική τάξη επί Χίτλερ.
Η δολοφονία του Τζορτζ Φλόιντ αποτέλεσε αυτό που ο Μαρξ χαρακτήρισε ως «σκάνδαλο των σκανδάλων» που μετατρέπεται σε πανκοινωνικό ζήτημα, διχάζει το έθνος και θέτει σε κίνηση τον τροχό της Ιστορίας.
Η πολιτική προϊστορία της εξέγερσης
Η σημερινή αμερικανική εξέγερση είναι βεβαίως αυθόρμητη. Όμως, οι συνθήκες που την γέννησαν δεν είναι μόνον αυτές που ονομάζουμε «αντικειμενικές». Πίσω της υπάρχει μια πολύμορφη και σχετικά μακρόχρονη προϊστορία «συνειδητών», «υποκειμενικών» προϋποθέσεων. Σε ένα άρθρο όπως αυτό δεν μπορεί να γίνουν παρά μερικές βασικές επισημάνσεις:
Καταρχήν είναι το «φαινόμενο Σάντερς». Ο αριστερός γερουσιαστής του Βερμόντ, παρά τα όρια της πολιτικής του αντίληψης, πυροδότησε μια πρωτοφανή πολιτική κινητοποίηση της εργατικής και λαϊκής Αμερικής, που επιχείρησε να ξεπεράσει το «επιχειρηματικό κατεστημένο» του κόμματος των Δημοκρατικών «από τα μέσα». Με τα ριζοσπαστικά συνθήματά του για μια «πολιτική επανάσταση» και για ένα «δημοκρατικό σοσιαλισμό στην Αμερική», με το φιλεργατικό – φιλολαϊκό πρόγραμμά του, έδωσε μια πολιτική προοπτική στους εργαζόμενους, τους φτωχούς, στις φυλετικές μειονότητες, στις γυναίκες και τους LGBTQ, στους προοδευτικούς επιστήμονες και τους δημοκράτες πολίτες.
Πίσω από τον Σάντερς υπήρχε ένα πολύμορφο ρεύμα «από τα κάτω» ριζοσπαστικοποίησης του αμερικανικού λαού, που γεννήθηκε μέσα στην προηγούμενη κρίση, αναπτύχθηκε σταδιακά επί δεύτερης θητείας του Ομπάμα και γιγαντώθηκε επί Τραμπ: Δεκάδες μαχητικές εργατικές απεργίες, νικηφόρες απεργίες, αφύπνιση παλιών συνδικάτων, ίδρυση νέων, ειδικά στους κλάδους της ψηφιακής «οικονομίας των πλατφορμών» (βλ. Π. Παπακωνσταντίνου, Άνθρωποι και Ρομπότ, εκδ. ΛΙΒΑΝΗΣ). Δημιουργία του κινήματος Black Lives Matter, μαχητικές και μαζικές αντιφασιστικές διαδηλώσεις, ενδυνάμωση του γυναικείου και αντισεξιστικού κινήματος. Διαδηλώσεις δεκάδων χιλιάδων επιστημόνων για την υπεράσπιση του περιβάλλοντος.
Ο Σάντερς συνέβαλε στο να γίνει ένα βήμα υπέρβασης του παραδοσιακού αμερικανικού «κινηματισμού», που υποτιμούσε τις προγραμματικές «μεγάλες αφηγήσεις» και τη συμμετοχή στις εκλογικές μάχες. Δεν ήρθε σε αντίθεση με αυτόν. Του έδωσε πολιτική έκφραση, η οποία όμως κινήθηκε στα όρια του Δημοκρατικού Κόμματος, για να καταλήξει εντός τους. Την πρώτη φορά, το 2016, έφτασε να αμφισβητήσει «στα ίσα» την Χίλαρι Κλίντον αλλά έχασε με μια ένδοξη ήττα που άφησε παρακαταθήκες. Στις φετινές εκλογές του προκριματικού γύρου, πριν την πανδημία του κορονοϊού, ηττήθηκε από τον Μπάιντεν και παραιτήθηκε άδοξα, σκορπίζοντας την απογοήτευση στη μαχόμενη αμερικανική Αριστερά. Οι πιο ριζοσπάστες σύμβουλοί του εκτιμούν ότι το λάθος του ήταν ότι δεν δέχτηκε να επιτεθεί στη «δεξιά» πολιτική του Μπάιντεν. Τη μέρα της ήττας του Σάντερς, ο Ομπάμα που δούλεψε παρασκηνιακά εναντίον του, δήλωσε ότι «η σημερινή μέρα είναι μια υπέροχη μέρα».
Μαζί με τη ριζοσπαστικοποίηση «των κάτω» και την υποψηφιότητα Σάντερς από «τα πάνω», αναπτύχθηκε μια πρωτοφανής αναζωογόνηση των σοσιαλιστικών και μαρξιστικών ιδεών στις ΗΠΑ, μετά την κρίση του 2007 – 09. Όπως δήλωσε ένας μαρξιστής καθηγητής οικονομικών, οι διαλέξεις του πριν την κρίση δεν συμπλήρωναν τον απαραίτητο αριθμό φοιτητών και μετά από αυτήν, δεν προλάβαινε να δίνει διαλέξεις. Στην Αμερική διδάσκει ο αγγλικής καταγωγής, καθηγητής Ντέιβιντ Χάρβεϊ και ο οικονομολόγος, καθηγητής Ρίτσαρντ Γούλβς, από τους πιο σημαντικούς μαρξιστές διανοητές της εποχής μας. Τα βιβλία της καναδέζας αντικαπιταλίστριας Ναόμι Κλάιν κάνουν σημαντικές πωλήσεις στις ΗΠΑ. Ταυτόχρονα, έκαναν την εμφάνισή τους νέα ή αύξησαν την κυκλοφορία ή την αναγνωσιμότητά τους παλιά, ριζοσπαστικά και κυρίως μαρξιστικά πολιτικά και θεωρητικά περιοδικά και ιστότοποι, όπως «Ο Ιακωβίνος» (The Jacobin), ή το Tricontinental (με ιδρυτή τον ινδικής καταγωγής, μαρξιστή καθηγητή Βιτζάι Πρασάντ).
Στη σφαίρα των οργανώσεων της Αριστεράς πραγματοποιήθηκαν σημαντικές εξελίξεις. Τα προηγούμενα πέντε χρόνια δυνάμωσε ιδιαίτερα το ριζοσπαστικό, εργατικό στον προσανατολισμό και μαρξιστικής αναφοράς, κόμμα των Δημοκρατών Σοσιαλιστών της Αμερικής (DSA). Το κόμμα αυτό με μια σαφώς μεταρρυθμιστική, αλλά μαχητική πολιτική, στήριξε τον Σάντερς χωρίς να ταυτίζεται με αυτόν και από 3 – 5.000 χιλιάδες μέλη με μέσο όρο ηλικίας τα 63 χρόνια, προ Τραμπ, εκτινάχθηκε στα 66.000 μέλη μέχρι τώρα, με μέσο όρο ηλικίας τα 33 χρόνια.
Παράλληλα, σε αυτή την περίοδο, το Κ.Κ.ΗΠΑ είδε μια σημαντική αναζωογόνηση φτάνοντας τα 10.000 μέλη, η οποία μάλιστα εντοπίστηκε σε άρθρο της Huffington Post (βλ. Οι Αμερικανοί Κομμουνιστές Αντεπιτίθενται, 24/11/18, greek edition), ενώ έχει αναγεννηθεί το ενδιαφέρον για την ηρωική ιστορία του (π.χ. αφιερώματα στο Jacobin).
Το 2019 αυτοδιαλύθηκε η μεγαλύτερη τροτσκιστική τάση, η μαχητική Διεθνής Σοσιαλιστική Οργάνωση (ISO), της οποίας το μεγαλύτερο μέρος των 1.200 μελών εντάχθηκε στο Δημοκρατικό Κόμμα.
Όλα τα παραπάνω αποτυπώνονται σε δημοσκόπηση της εταιρείας Gallup, που διεξήχθη από τις 30 Ιουλίου έως τις 5 Αυγούστου του 2018, όπου για πρώτη φορά μετά τις αρχές της δεκαετίας του 1970, η πλειοψηφία των Δημοκρατικών ψηφοφόρων, με ποσοστό 57%, δηλώνει πως είναι θετικά διατεθειμένη απέναντι στο Σοσιαλισμό, ενώ στην ίδια ερώτηση θετικό απέναντι στον Καπιταλισμό δηλώνει το 47%. Το 51% του συνόλου των νέων, 18 - 29 ετών, δημοκρατικών και ρεπουμπλικανών ψηφοφόρων, απαντούν ότι είναι θετικοί προς το Σοσιαλισμό, ενώ μόλις το 45% βλέπουν θετικά τον Καπιταλισμό. Το αντίστοιχο ποσοστό υπέρ του καπιταλισμού το 2010 ήταν στο 68%.
Το πιο εντυπωσιακό από όλα είναι ότι «ο κομμουνισμός αντιμετωπίζεται ευνοϊκά από περισσότερους από έναν στους τρεις Millennials (36%), αυξημένος κατά 8 βαθμούς από το 2018», δηλαδή από τους αμερικανούς νέους, όπως με τρόμο ανακάλυψε σε δημοσκόπησή του το… Ίδρυμα Μνήμης των Θυμάτων του Κομμουνισμού https://www.victimsofcommunism.org/2019-annual-poll
Το μέλλον της αμερικανικής εξέγερσης
Για να μετασχηματιστούν οι κοινωνικές εξεγέρσεις σε επαναστατικές καταστάσεις και σε εργατικές – αντικαπιταλιστικές πολιτικές ανατροπές, απαιτείται να μετασχηματιστούν οι περιρρέουσες αριστερές ιδέες σε πολιτική πρόταση με μια ορισμένη επαναστατική προοπτική.
Τον Ιούλιο του 2011, λίγους μήνες μετά την ανατροπή του Μπεν Άλι, ο Χάμα Χαμαμί, ηγέτης του Κομμουνιστικού Κόμματος Εργαζομένων της Τυνησίας, είχε δηλώσει σε συνάντηση με τις ξένες αντιπροσωπείες στο πρώτο νόμιμο Συνέδριό του, ότι το μικρό κόμμα του δεν είχε «κάνει την «επανάσταση», αλλά είχε συμβάλει, μαζί με τους συμμάχους του στο τότε Αριστερό και Αντιδικτατορικό Μέτωπο, στο «να αποκτήσει η αυθόρμητη τυνησιακή εξέγερση συνειδητές πολιτικές διεκδικήσεις και οργανωτική μορφή». Αυτά τα δυο συνέβαλαν στη δημιουργία των «Επιτροπών Υπεράσπισης της Επανάστασης» που έδωσαν βάθος στην εξέγερση και οδήγησαν σε μια ανολοκλήρωτη, αλλά σαφή πολιτική ανατροπή.
Το μεγάλο πρόβλημα της τωρινής αμερικανικής εξέγερσης είναι η έλλειψη μιας άμεσης αριστερής πολιτικής πρότασης που να εφοδιάζει με πολιτικά αιτήματα και με μορφές πανεθνικής οργάνωσης την αυθόρμητη οργή των λαϊκών μαζών.
Οι δηλώσεις του Μπέρνι Σάντερς δεν ξέφυγαν από μια γενική καταγγελία. Το Κόμμα των Δημοκρατών Σοσιαλιστών, πέρα από το ότι είναι ακόμη μικρό σχετικά, στην κατεύθυνσή του απέχει πολύ από την οπτική του Χάμα Χαμαμί. Το περιοδικό Jacobin, πέρα από πολύτιμες αναλύσεις, δεν έχει κάποια πολιτική πρόταση –εξάλλου δεν έχει αναλάβει αυτό το ρόλο. Οι υπόλοιπες οργανώσεις της Αριστεράς δεν έχουν καν τη δύναμη να επηρεάσουν τα γεγονότα.
Η Αριστερά της μικρής και «καθυστερημένης» Τυνησίας, γαλουχημένη με τη γαλλική πολιτική εμπειρία, ήταν πιο ανεπτυγμένη από την Αριστερά της σημερινής Αμερικής.
Η πιο συνολική, αντι-τραμπική, πολιτική παρέμβαση είναι αυτή του Ομπάμα και του ρεύματός του, το οποίο επιχειρεί να «καβαλήσει την τίγρη» της εξέγερσης με τρεις άμεσους άξονες και μια προοπτική: Την υπεράσπιση του δικαιώματος της ανυπακοής. Την παρέμβαση των Κυβερνητών, των Δημάρχων και των Εισαγγελέων υπέρ των διαδηλωτών. Και την υπόσχεση για μια μεταρρύθμιση των νόμων περί αστυνόμευσης. Ως προοπτική δίνει την υπερψήφιση του συμβιβαστικού και άνευρου υποψηφίου των Δημοκρατικών για τις Προεδρικές Εκλογές του προσεχούς Νοεμβρίου, του Τζο Μπάιντεν.
Ο Ομπάμα και το τμήμα της αμερικανικής αστικής τάξης που εκπροσωπεί, κατάλαβαν ότι η άγρια, κατασταλτική πολιτική του Τραμπ κινδυνεύει να οδηγήσει σε ανεξέλεγκτο, πραγματικό εμφύλιο πόλεμο, σε μια χώρα όπου ο λαός της είναι ήδη ένοπλος και τα όπλα είναι περισσότερα από τους πολίτες της. Αυτή είναι η αιτία για τη σκληρή αντίθεση του κατεστημένου των Δημοκρατικών στην πολιτική Τραμπ και των νεοσυντηρητικών και για την επιλογή της πολιτικής ενσωμάτωσης, με τη γραμμή «υποσχόμαστε να αλλάξουν όλα για να μην αλλάξει τίποτα».
Το να καβαλάς μια τίγρη δεν είναι εύκολο. Είναι ακόμη δυσκολότερο να την τιθασεύσεις. Πολύ περισσότερο που οι περιπλοκές της πανδημίας και της οικονομικής κρίσης είναι μπροστά στην αμερικανική κοινωνία. Και ακόμη περισσότερο, που η αμερικανική αστική πολιτική, δεν είναι απλώς διχασμένη, αλλά πολυκερματισμένη.
Δεν επιτρέπονται φυσικά εύκολες προβλέψεις για την έκβαση αυτής της γιγάντιας αναμέτρησης. Μπορούμε όμως με σιγουριά να ισχυριστούμε ότι τίποτε δεν θα είναι –δεν είναι ήδη- ίδιο με αυτό που ήταν πριν, όχι μόνο στις ΗΠΑ, αλλά και σε όλο τον πλανήτη.
Σε κάθε περίπτωση, το «δεν μπορώ να αναπνεύσω» του λαού της Αμερικής, έδωσε μια βαθιά ανάσα αγώνα και ελπίδας σε όλον τον πλανήτη, όπως δείχνουν οι μεγάλες διαδηλώσεις συμπαράστασης σε εκατοντάδες πόλεις και δεκάδες χώρες.
Ό,τι και να γίνει, έχει γράψει στην ιστορία σελίδες με ανεξίτηλη μελάνη.
Οι τάσεις και η δυναμική της περιόδου που ζούμε
Κλείνουμε αυτή την πρώτη προσπάθεια σύντομης ανάλυσης της αμερικανικής εξέγερσης (που βεβαίως δεν μπορεί παρά να είναι ατελής), με ορισμένες κρίσιμες διαπιστώσεις από το προαναφερθέν συλλογικό κείμενο, που ενισχύονται από την αμερικανική εξέγερση:
Από όλα τα προηγούμενα, συνάγονται τέσσερα γενικά συμπεράσματα για τη δυναμική της περιόδου:
Πρώτο, στο έδαφος της δομικής και γενικής κρίσης, η αστική πολιτική διασπάται, η αστική τάξη δεν μπορεί πλέον να κυβερνά με τον παλιό τρόπο, χωρίς ακόμη να έχει βρει τον καινούργιο.
Δεύτερο, η εργατική τάξη και τα λαϊκά στρώματα ηγεμονεύονται ακόμη από την αστική πολιτική, αλλά αντιδρούν στη μακρόχρονη απόλυτη εξαθλίωση, αμφισβητούν τον παλιό τρόπο διακυβέρνησης, χωρίς ακόμη να έχουν βρει τον τρόπο αυτοκυβέρνησης των αγώνων τους και πολύ περισσότερο της κοινωνίας.
Τρίτο, η αντεργατική εκστρατεία διαρκείας του κεφαλαίου τείνει προς το νεοφασισμό και τον ιμπεριαλιστικό πόλεμο της νέας εποχής.
Τέταρτο, ωριμάζει ένας δεύτερος, ισχυρότερος διεθνής κλονισμός της αστικής ηγεμονίας, μετά από αυτόν του 2009 - '12, δημιουργούνται ανώτερες προϋποθέσεις για μια προγραμματική αναδιοργάνωση της επαναστατικής Αριστεράς και τη δημιουργική συνάντησή της με τις πολύμορφες, αντιφατικές, ριζοσπαστικές και αντικαπιταλιστικές αναζητήσεις ευρύτερων εργατικών και λαϊκών μαζών, ισχυροποιούνται μεσοπρόθεσμα οι τάσεις για μια περίοδο επαναστατικών καταστάσεων.
Αυτές οι τέσσερεις τάσεις και η γενικότερη δυναμική της περιόδου που βρισκόμαστε, δεν αφορούν μόνον το παρόν των Ηνωμένων Πολιτειών της Αμερικής. Αφορούν το μέλλον τόσο στη «Γηραιά Ήπειρο», όσο και στη χώρα μας.
(*) «ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ ΠΡΟΤΑΣΗ ΔΙΑΛΟΓΟΥ ΚΑΙ ΜΑΧΗΣ». Συλλογικό κείμενο που συνυπέγραφαν οι: Αβραμίδης Χρήστος, Αναγνωστάκης Αλέκος, Βατικιώτης Λεωνίδας, Γαλάνη Πένη, Γουρλάς Νίκος, Κατιντσάρος Τάσος, Καυκιάς Χρήστος, Κοκκινοβασίλης Πολυδεύκης, Κοσμάς Πάνος, Κωνσταντινίδης Σπύρος, Μαντέλας Νίκος, Μάρκου Κώστας, Μινωτάκης Αλέξανδρος, Παναγιωτόπουλος Θοδωρής, Παπαδόπουλος Δημήτρης, Παπαναστασίου Αφροδίτη, Πράσος Στέφανος, Σκαμνάκης Θανάσης, Τσάλα Συλβί, Τσίτκανος Μήτσος, και Φραντζής Τάκης.
Αθήνα 19 Σεπτεμβρίου 2017.
