Ενδιαφέρουσες απόψεις

του Μάριο Ντράγκι

Η πανδημία είναι μια ανθρώπινη τραγωδία δυνητικά βιβλικών αναλογιών. Πολλοί σήμερα ζουν με το φόβο της ζωής τους ή με το πένθος των αγαπημένων τους. Οι δράσεις που αναλαμβάνουν οι κυβερνήσεις για να αποτρέψουν τον ιό μέσω των συστημάτων υγείας είναι γενναία και αναγκαία. Πρέπει να υποστηριχθούν.

Αλλά αυτές οι ενέργειες οδηγούν σε ένα τεράστιο και αναπόφευκτο οικονομικό κόστος. Ενώ πολλοί αντιμετωπίζουν την απώλεια μιας ζωής, πολλοί περισσότεροι αντιμετωπίζουν μία οικονομική καταστροφή. Ημέρα με την ημέρα, οι οικονομικές ειδήσεις δείχνουν επιδείνωση. Οι εταιρείες αντιμετωπίζουν απώλειες εισοδήματος σε ολόκληρη τη διεθνή οικονομία. Πολλές από αυτές ήδη μειώνουν και απολύουν εργαζόμενους. Μια βαθιά ύφεση είναι αναπόφευκτη.

Η πρόκληση που αντιμετωπίζουμε είναι πώς να δράσουμε με αρκετή δύναμη και ταχύτητα για να αποτρέψουμε την ύφεση από την μετεξέλιξή της σε μία παρατεταμένη κατάθλιψη, η οποία θα βαθύνει από την πληθώρα αθετήσεων που αφήνουν ανεπανόρθωτες ζημιές. Είναι ήδη σαφές ότι η απάντηση πρέπει να συνεπάγεται σημαντική αύξηση του δημόσιου χρέους. Η απώλεια εισοδήματος από τον ιδιωτικό τομέα – και κάθε οφειλόμενο χρέος για την κάλυψη του χάσματος – πρέπει τελικά να απορροφηθεί, εν συνόλω ή μερικώς, από τους κρατικούς προϋπολογισμούς. Πολύ υψηλότερα επίπεδα δημόσιου χρέους θα αποτελέσουν μόνιμο χαρακτηριστικό των οικονομιών μας και θα συνοδεύονται από υψηλό ιδιωτικό χρέος.

Είναι ο σωστός ρόλος του κράτους να αναπτύξει τον ισολογισμό του για να προστατεύσει τους πολίτες και την οικονομία από κραδασμούς για τους οποίους ο ιδιωτικός τομέας δεν είναι υπεύθυνος και δεν μπορεί να απορροφήσει. Τα κράτη πάντα έτσι δρούσαν σε περιπτώσεις εθνικών καταστάσεων έκτακτης ανάγκης.

Οι πόλεμοι πάντα χρηματοδοτούνταν από την αύξηση του δημόσιου χρέους. Κατά τη διάρκεια του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου, στην Ιταλία και τη Γερμανία το 6% έως 15% των πραγματικών δαπανών για πόλεμο χρηματοδοτήθηκε από φόρους. Στην Αυστρία-Ουγγαρία, τη Ρωσία και τη Γαλλία, κανένα από τα έξοδα του πολέμου δεν πληρώθηκε από τους φόρους. Παντού η φορολογική βάση υποβαθμίστηκε από τη ζημιά και τη στρατολόγηση του πολέμου. Σήμερα, είναι από την αγωνία της πανδειμίας και το «κατέβασμα ρολών».

Το βασικό ερώτημα δεν είναι εάν, αλλά το πώς το κράτος πρέπει να χρησιμοποιήσει τον προϋπολογισμό του για βέλτιστη χρήση. Προτεραιότητα δεν πρέπει να αποτελεί μόνο η αναπλήρωση των εισοδημάτων για όσους χάνουν τη δουλειά τους. Οφείλουμε να προστατέψουμε τους ανθρώπους από το να χάσουν την εργασία τους πρωτογενώς, να μην χαθούν θέσεις εργασίας. Εάν δεν το κάνουμε, θα βγούμε από αυτή την κρίση με μόνιμα χαμηλότερη απασχόληση και παραγωγική ικανότητα, ενώ οικογένειες και επιχειρήσεις θα πασχίζουν να επιδιορθώσουν τα εισοδήματά τους και να ανοικοδομήσουν καθαρά περιουσιακά στοιχεία.

Τα επιδόματα απασχόλησης και ανεργίας και η αναβολή των φόρων είναι σημαντικά βήματα που έχουν ήδη εισαχθεί από πολλές κυβερνήσεις. Αλλά η προστασία της απασχόλησης και της παραγωγικής ικανότητας σε μια περίοδο δραματικής απώλειας εισοδήματος απαιτεί άμεση υποστήριξη της ρευστότητας. Αυτό είναι απαραίτητο για όλες τις επιχειρήσεις για να καλύψουν τα λειτουργικά τους έξοδα κατά τη διάρκεια της κρίσης, είτε πρόκειται για μεγάλες επιχειρήσεις, είτε για ακόμη μικρότερες επιχειρήσεις και αυτοαπασχολούμενους επιχειρηματίες. Αρκετές κυβερνήσεις έχουν ήδη εισαγάγει ευπρόσδεκτα μέτρα για τη διοχέτευση της ρευστότητας στις επιχειρήσεις που αγωνίζονται. Ωστόσο, χρειάζεται μια πιο ολοκληρωμένη προσέγγιση.

Την ώρα που διαφορετικές ευρωπαϊκές χώρες έχουν διαφορετικές οικονομικές και βιομηχανικές δομές, ο μόνος αποτελεσματικός τρόπος για να φτάσουμε αμέσως σε κάθε ρωγμή της οικονομίας είναι να κινητοποιήσουμε πλήρως το σύνολο των χρηματοπιστωτικών συστημάτων τους: αγορές ομολόγων, κυρίως για μεγάλες επιχειρήσεις, τραπεζικά συστήματα και σε ορισμένες χώρες, σύστημα για όλους τους άλλους. Και πρέπει να γίνει αμέσως, αποφεύγοντας τις γραφειοκρατικές καθυστερήσεις. Ειδικότερα, οι τράπεζες επεκτείνονται σε ολόκληρη την οικονομία και μπορούν να δημιουργήσουν χρήματα άμεσα επιτρέποντας την υπερανάληψη ή το άνοιγμα πιστωτικών διευκολύνσεων.

Οι τράπεζες πρέπει γρήγορα να δανείζουν κεφάλαια με μηδενικό κόστος σε εταιρείες που είναι έτοιμες να διασώσουν θέσεις εργασίας. Δεδομένου ότι με αυτόν τον τρόπο καθίστανται όχημα για τη δημόσια πολιτική, το κεφάλαιο που χρειάζονται για την εκτέλεση αυτού του καθήκοντος πρέπει να παρέχεται από την κυβέρνηση με τη μορφή κρατικών εγγυήσεων για πρόσθετα ανοίγματα ή δάνεια. Κανένας κανονιστικός κανόνας, ούτε κανόνες εγγυήσεων δεν θα πρέπει να εμποδίσουν τη δημιουργία του χώρου που απαιτείται για τους τραπεζικούς ισολογισμούς για τον σκοπό αυτό. Επιπλέον, το κόστος αυτών των εγγυήσεων δεν θα πρέπει να βασίζεται στον πιστωτικό κίνδυνο της εταιρείας που τις λαμβάνει, αλλά θα πρέπει να είναι μηδενικό, ανεξάρτητα από το κόστος χρηματοδότησης της κυβέρνησης που τις εκδίδει.

Οι εταιρείες, ωστόσο, δεν θα βασίζονται στη στήριξη της ρευστότητας, απλώς επειδή ο δανεισμός είναι φθηνός. Σε ορισμένες περιπτώσεις, για παράδειγμα, οι επιχειρήσεις με ανεκτέλεστες παραγγελίες, οι ζημίες τους μπορεί να είναι ανακτήσιμες και στη συνέχεια να αποπληρώσουν το χρέος. Σε άλλους τομείς, αυτό πιθανότατα δεν θα συμβεί.

Τέτοιες εταιρείες ενδέχεται να εξακολουθούν να είναι σε θέση να απορροφήσουν αυτήν την κρίση για σύντομο χρονικό διάστημα και να αυξήσουν το χρέος για να διατηρήσουν το προσωπικό τους. Ωστόσο, οι συσσωρευμένες ζημίες τους ενδέχεται να επηρεάσουν την ικανότητά τους να επενδύσουν στη συνέχεια. Και, αν η επιδημία του ιού και οι σχετιζόμενες καραντίνες διαρκέσουν, θα μπορούσαν να παραμείνουν ρεαλιστικά ενεργές επιχειρηματικά μόνο εάν τελικά διαγραφεί το χρέος που αυξήθηκε για να κρατηθούν οι εργαζόμενοι εκείνη τη στιγμή.

Είτε οι κυβερνήσεις αποζημιώνουν τους δανειολήπτες για τις δαπάνες τους, είτε αυτοί οι δανειολήπτες θα αποτύχουν και η εγγύηση θα καταπέσεις εις βάρος της κυβέρνησης. Εάν ο ηθικός κίνδυνος μπορεί να περιοριστεί, η πρώτη περίπτωση είναι καλύτερη για την οικονομία. Η δεύτερη διαδρομή είναι πιθανό να κοστίσει λιγότερο για τον προϋπολογισμό. Και οι δύο περιπτώσεις θα οδηγήσουν τις κυβερνήσεις να απορροφήσουν μεγάλο μέρος της απώλειας εισοδήματος που προκαλείται από το κλείσιμο των οικονομιών, εάν θέλουμε να προστατεύσουμε τις θέσεις εργασίας.

Τα επίπεδα του δημόσιου χρέους θα αυξηθούν. Αλλά η εναλλακτική λύση – μόνιμη καταστροφή της παραγωγικής ικανότητας και κατά συνέπεια της φορολογικής βάσης – θα ήταν πολύ πιο επιζήμια για την οικονομία και τελικά για την κρατική πίστη. Πρέπει επίσης να θυμόμαστε ότι δεδομένου του σημερινού και πιθανού μελλοντικού επιπέδου των επιτοκίων, μια αύξηση του δημόσιου χρέους δεν θα αυξήσει το κόστος εξυπηρέτησης του.

Από ορισμένες απόψεις, η Ευρώπη είναι καλά εξοπλισμένη για να αντιμετωπίσει αυτό το εξαιρετικό σοκ. Έχει μια ισχυρή χρηματοπιστωτική δομή ικανή να διοχετεύει κεφάλαια σε κάθε τμήμα της οικονομίας. Έχει έναν ισχυρό δημόσιο τομέα ικανό να συντονίσει δράσεις πολιτικής. Η ταχύτητα είναι απολύτως απαραίτητη για την αποτελεσματικότητα.

Αντιμέτωπη με απρόβλεπτες περιστάσεις, η αλλαγή νοοτροπίας είναι απαραίτητη σε αυτή την κρίση όπως θα ήταν σε περιόδους πολέμου. Η μνήμη των παθών των Ευρωπαίων στη δεκαετία του 1920 είναι αρκετή.

Η ταχύτητα της υποβάθμισης των ιδιωτικών προϋπολογισμών – που προκαλείται από το lockdown πρέπει να ισοσκελιστεί με την ίδια ταχύτητα στην ανάπτυξη των δημοσιονομικών ισολογισμών, στην κινητοποίηση των τραπεζών και ως Ευρωπαίοι, στην αλληλοϋποστήριξη για την αντιμετώπιση ενός, προφανούς κοινού σκοπού.